Verrassende, toegankelijke en intuïtieve beeldtaal
door Tom Veys
–
–
In Hoe er dan iets helders ontstaat, uitgegeven door Uitgeverij P, omschrijft Jan Geerts gedachten op een heldere, lyrische manier. De vlag dekt de lading. Als je de bundel hebt gelezen, komt dit gevoel naar boven. Het goed gekozen motto, vooraan in deze bundel, legt het accent op relaties. Vaak spelen die een grote rol in de gedichten die we in deze bundel terugvinden: ‘and now you are and I am and we’re / a mystery which will never happen again’, een quote van E.E. Cummings. Het mysterie wordt verder uitgewerkt in de gedichten.
Deze bundel is thematisch opgesteld, waarbij enkele afdelingen bijzonder sterk uitgewerkt zijn. De bundel start met ‘Plaats en datum’, een reeks gelegenheidsgedichten die qua thematiek breed zijn. De vermelde plaatsen zijn dan vertrekplaatsen voor de poëzie. Het valt op dat de gedichten in deze afdeling heel zintuiglijk zijn. Een voorbeeld: ‘ik hoef niet langer te wachten op wat gaat komen / ik ben wat komt, ik adem in en uit en uit / mijn vingers blijft de rivier stromen’.
Opmerkelijk is dat veel gedichten in deze bundel titelloos zijn. Dat zorgt ervoor dat de titels van de afdelingen van groter belang zijn. Soms bevat een afdeling één gedicht, zoals ‘Aanspreking’, soms een hele reeks, zoals in ‘Brieven aan de tijd’ of ‘Soldatenbrieven’. Vaak dragen de titels van de afdelingen ‘Brieven’ in hun verwoording. Zo komt het epische aspect in de poëzie naar boven. Dit merken we onder andere in de toegankelijke schrijfstijl. De dichter-schrijver geeft zichzelf zo meer stilistische reikwijdte. Brieven schrijf je bovendien aan iemand, voor iemand. Het relationele is de sterkte van deze dichter.
Jan Geerts kan over veel levensterreinen schrijven. Hij schrijft maatschappelijk, dit merken we in ‘Vluchtelingenbrieven’. Zintuiglijk en meelevend zijn twee trefwoorden die deze dichter goed kunnen omschrijven. Dit wordt duidelijk in het volgende stukje:
men had het ons gezegd, de zee is een plek
waarin mensen verdwijnen, we moesten
een kind laten gaan, we wilden dat de lippen
van het water zacht waren, dat er geen
groter liefde bestond dan de zee, we
berekenden de diepste nood en raakten
de tel kwijt, er was zoveel om te wenen
maar niemand weende mee, we wilden
het land, we waren de zee
(…)
Deze strofe is pijnlijk, duidelijk tragisch, de bootvluchtelingen krijgen hier een passend vers. Veel maatschappelijk kritische gedichten zijn in deze bundel bijzonder goed uitgewerkt, ze zijn treffend in hun literaire taal. Een ander voorbeeld is ‘100 meter’ ‘voor Abdullah Dilsouz’. Abdullah is een 15-jarige Afghaanse jongen die op weg was naar zijn broer in Londen, maar overleed, nadat hij in Calais 100 meter door een vrachtwagen werd meegesleurd: ‘plots bestond je / naam in de krant, je droom duurde / 100 meter te lang, een leven te kort’ uit ‘Brieven aan de wereld’.
Jan Geerts schrijft ook gedichten over zijn familie, onder andere zijn er de brieven aan zijn vrouw. Passend begint hij deze afdeling met ‘A dedication to my Wife’ van T.S. Eliot. De intertekstualiteit wordt hier goed gesmaakt. De sensitiviteit en het verlangen zorgen in deze bundel voor de betere poëzie: ‘jij bent van het huis en de stilte / die haar soms bewoont / de voetstappen op de trap // die ik herken van vroeger / want niemand daalt zo / lichtvoetig de jaren af’.
Bijzonder dankbaar zijn de ‘Laatste brieven’, opgedragen aan de vader van de dichter. Ook hier excelleert de dichter in woord en gevoel. Deze versregels kunnen menig zoon- of dochterhart een nieuwe optiek geven, dit is een uiterste poëtische blik op een vader.
het is niet de zee, het is het laken
dat zacht op en neer gaat
–
ik houd de wacht, het geduld
van de zee is eindeloos
en daaronder jij
–
ik betrap je op adem
zeg vader en weet je nog
enkele dagen geleden bestond je nog
–
uit woorden waarvan ik de stem
al aan het kwijtraken ben
de kamer is zo stil
–
dat ze lijkt op te houden
enkel de zee blijft
tot ook die verdwijnt
In dit vadergedicht speelt Jan Geerts met illusie en realiteit. De zee, het laken. Het spel is pijnlijk, fascinerend en aangrijpend. Alle vadergedichten in ‘Laatste brieven’ zijn in feite stuk voor stuk pareltjes. Daarop volgt een ‘Brief aan de dood’ met als ondertitel ‘opgedragen aan mijn moeder’.
Deze bundel met meer dan zeventig gedichten heeft een ruime thematische reikwijdte. De bundel zou perfect kunnen eindigen met de prachtige vadergedichten of het moedergedicht. Hoewel het allerlaatste gedicht in deze bundel ‘ooit moet er toch een allerlaatste gedicht zijn’ sprekend is. Jan Geerts heeft in zijn gedichten veel zeggingskracht. Deze dichter heeft ook al meerdere bundels op zijn naam.
Tot slot: deze bundel lijkt op een wandeling in de bergen waarbij je enorm kan genieten van verschillende lyrische topmomenten waarin de relatie tot de ander naar voren wordt geschoven. Meesterlijk beschrijft Jan Geerts de relatie tot de vader, de moeder, de vluchteling, de persoon met wie hij innig vertrouwd is.
____
Jan Geerts (2022) Hoe er dan iets helders ontstaat. Uitgeverij P, 112 blz. € 19,50. ISBN 9789493138 599
