Ester Naomi Perquin – Celinspecties

Iedereen is altijd maker van keuzes

door Johan Reijmerink

Wat hebben een cipier, een gevangene en een dichter gemeen? Die vraag kwam direct bij me boven, toen ik de inhoud van de nieuwe bundel Celinspecties van Ester Naomi Perquin een eerste keer doorlas. Alle drie worden ze in hun vrijheid beperkt. Een cipier als bewaker van gevangenen is gebonden aan de spelregels van het gevangenissysteem: betrokken afstand te bewaren. Gevangenen zitten net als ieder mens vast, aan wie ze zijn en aan de keuzes die ze in het verleden hebben gemaakt: onderdrukte emotie te beheersen. Een dichter zit vast aan de taal: zich aan het creatieve proces te onderwerpen. Als jongleur is hij niet zozeer uit op directe communicatie, maar het gaat hem er in de eerste plaats om met die invallende woorden uiting te geven aan een nog niet gedeeld inzicht, een verrassend nieuwe kijk op bestaande zaken, een overrompelende emotie. In deze bundel toont Perquin binnen de beperkingen van de cel introspecties van gevangenen.

Celinspecties is Perquins derde bundel. Zij debuteerde met Servetten halfstok (2007), vervolgde met Namens de ander (2009 en is inmiddels een gelauwerd dichter: Debuutprijs, C.Buddingh-prijs en de Lucy B. en C.W. van der Hoogtprijs. Ze schrijft columns voor De Groene Amsterdammer en De Avonden (VPRO), is redacteur van Tirade en sinds 2011 stadsdichter van Rotterdam.

Perquin is een tijd lang cipier geweest in een huis van bewaring. Haar nieuwste bundel is een weerslag van die ervaringen en geeft ons inzicht in de gedachte- en gevoelswereld van de gevangenen die zij dagelijks bediende.
Ze begint veelzeggend: ‘Liet me argeloos vallen die dag in andermans leven,’. Geen ‘Ik liet …’, maar ‘Liet’. Daaruit kunnen we al direct afleiden, dat de ik zich op de achtergrond wenst te houden. Toch weet ze de levens van deze gefnuikte en gekooide mensen binnen te dringen. Ze raakt aan hun intieme overwegingen. ‘Binnen beperkingen’ bevat inbeeldingen en droombeelden, op het hallucinerende af. Altijd maar dat doordenken binnen de muren van je cel.
Perquin heeft hun wereld wonderwel boven de alledaagse observaties en gesprekken uitgetild en op een soort van poëtisch metaniveau gebracht. Je kijkt met de ik van opzij, dwars door, van onder en boven langs mee naar de voorgeschiedenissen van tien delinquenten en hun status aparte nu. Ze zit ze dicht op de huid. Nu eens zijn de verzen opsommend, sterk ritmisch en dynamisch, dan weer in trage lange versregels die overweging en argwaan tonen. Veel klanken en kleuren van stemmingen en schakeringen van zelfinzicht komen langs. Diverse verschijnselen komen en/of zetten zich in beweging als waren het mensen. De dingen nemen hun loop: ‘Ook daglicht speelt met wat het kenbaar maakt;/’. Dat maakt haar teksten beheerst, scherpzinnig en speels tegelijk. Het houdt je als lezer alert. In die zin vind ik haar taalgebruik caleidoscopisch van aard: kleurrijk, afwisselend en beeldrijk. Ambiguïteit en ambivalenties liggen permanent op de loer.

Het openingsgedicht slaat een verwonderlijke, tegendraadse toon aan om ons ervan te doordringen dat we anders naar die gevangeniswerkelijkheid dienen te kijken dan we gewoonlijk doen:

De versregels met bont en blauw geslagen vrouwen die uit huizen zijn verjaagd, laten een verstrengeling aan uitdrukkingen zien die zo’n dichtregel extra spankracht meegeeft. Perquin contamineert vaker. Zo’n versregel doet je even de wenkbrauwen fronsen en daarna vanwege de gelaagdheid tevreden verder lezen. De ik maakt zich in deze bundel tot meer dan alleen maar toeschouwer, maar weet zich betrokken bij de drama’s die ze aanhoort en onder ogen ziet.

Perquins poëzie blijft dicht bij de spreektaal: ‘Ik hoef hun televisie niet.’ De inkijkjes in de tien uiteenlopende mensenlevens hebben allemaal het karakter van opgetekende innerlijke monologen en flarden van dialogen. De ik laat zich weinig invoegen in het spreken van de delinquenten. Hun verhalen heeft zij elk een persoonlijke kleur, maar bovenal een algemeen menselijke dramatiek meegegeven: ‘dat hebben we heus wel geweten.’
Niet voor niks gebruikt Perquin in de aanhef van de meeste gedichten voornaam met achternaam ingekort tot een hoofdletter: Frans van A.. Criminelen, maar zeker ook mensen die stuk gelopen zijn op hun eigen leefomgeving, onvermogen, onwil en gebrek aan discipline om de koers te verleggen.

Het ‘ding zijn’ biedt wellicht bescherming tegen het mens zijn. Bovenal zijn er de innerlijke pijn, de schuldgevoelens, het onvermijdelijke te aanvaarden dat je bent die je bent. Menno F. laat in het gedicht ‘Verkeerd begrepen’ zien dat hij wel wilde

Mensen van goede wil, maar helaas hun wil is niet krachtig genoeg gebleken tegen hun neiging tegemoet te komen aan plots opkomende impulsen.
Gevangenen – allemaal mannen – komen in beeld. Ieder met hun eigen afwijkend gedrag. Jakob de B.:

Zo droomt hij:

Jacob die zichzelf in de gedaante van een vrouw waant. Hij sluit zich op in zijn eigen droomwereld als verweer tegen zijn realiteit.
En Frederik C. die zichzelf op de been houdt met te zeggen:

Hij bedient zich van woorden ter verzachting en vergoelijking van zijn situatie. Of David H. die bekent:

Hij vraagt zich zelfs af of hij er zelf wel bij was toen het gebeurde:

Niet hij maar een ander was erbij betrokken. Hij tracht aan zichzelf te ontkomen. Misdaad voltrekt zich uit zichzelf, zo lijkt het. De cipier observeert. De gevangene kijkt de cipier indringend aan en hoopt op een andere kijk op hem en zijn gedrag dan hij denkt dat ze van hem heeft:

Carlo ‘de veroveraar’ da C. is er trots op dat ze wel hem maar niet de buit te pakken hebben gekregen:

Een moord heeft:

Ze hebben allemaal een ernstig delict op hun geweten. Een ieder heeft daarmee zijn eigen omgang, zijn eigen rechtvaardiging gevonden.
De bundel opent met een titelloos gedicht waarin de ik allerlei activiteiten in vogelvlucht laat langskomen; de bundel eindigt met een tragisch lied waarin verteld wordt dat Bennie ineens een beetje raar is gaan doen, waardoor hij in de gevangenis is terechtgekomen. Bennie slaat op het laatst de hand aan zichzelf:

De hele bundel wordt gedragen door een raamwerk van observaties en innerlijke dialogen, omgeven door een openings- en slotgedicht. De cirkel blijft gesloten. Geen enkele gevangene ontkomt aan zijn eigen levensverhaal en zijn eigen keuzes uit het verleden: ‘ik heb niet geleerd/ te ontroeren. Ik ben achttien./ Ik zit vast voor moord.//’ De mens in de gevangene pelt Perquin naar buiten toe af. Verwondering over het feit dat je bent die je bent wordt niet alleen deelachtig aan de ik en de gevangene, maar ook aan de lezer. Het mens zijn blijft staan, wat er ook gebeurd is. In Perquin is een invoelende cipier verloren gegaan! Knappe bundel.