Om en om na om en om
door Bert van Weenen
Merkwaardige gedichten schrijft F. van Dixhoorn. Gedichten die er op de bladspiegel uitzien als minimal art, die vol staan met cijfers; lange gedichten die misschien iets betekenen, maar wat dan? Ook de titels van zijn bundels volgen dit opvallende stramien:
Jaagpad / Rust in de tent / Zwaluwen vooruit (1994)
Armzwaai / Grote keg / Loodswezen I (1997)
Takken molenwater / Kastanje jo / Hakke tonen / Hakke tonen / Uiterton / Molen in de zon (2000)
Dan op de zeevaartschool (2003)
Twee piepjes (2007)
Zijn nieuwste cyclus heet De zon in de pan (2012; te koop vanaf februari 2013) en bestaat uit twee lange gedichten, waar uitgeverij De Bezige Bij een groen en een blauw boekje van heeft gemaakt, bijeengehouden door een oranjebruin omslag.
Het nieuwe gedicht van F. van Dixhoorn heeft op strofeniveau een strakke A-B-structuur. Na het ‘om / de ene na / de andere / om’ op een oneven pagina volgt als een soort echo of antwoord het ‘om / de ene na / de andere / om’ op de even pagina. Het tweede steeds (8 x om precies te zijn) hetzelfde, het eerste voorafgegaan door regieaanwijzingen als ‘nog mooier’, ‘telkens na de’ of ‘want zo’n avond is het’. (Een techniek die trouwens al even oplichtte in het negen jaar oudere Dan op de zeevaartschool, op blz. 13-14, waar Van Dixhoorn de volgende tekst herhaalt: ‘na / dichter bij elkaar / dan ervoor / meet met een touwtje / nauwkeurig na’, de eerste keer voorafgegaan door eindcijfer 4, de tweede keer door begincijfer 1.) Gevolg van dit alles is, dat het gedicht als een mantra gaat rondzingen in het hoofd van de lezer, waarbij die extra beginregels fungeren als ironisch commentaar. Ik ken geen andere Nederlandse dichter die zo’n knap staaltje taalacrobatiek voor elkaar krijgt.
In het complementaire gedicht ‘4. De zon in de pan’ (het donkerblauwe boekje) gunt Van Dixhoorn zichzelf iets meer variatie in zinnen en woorden, maar het totaaleffect blijft gelijk: een strakke afwisseling van strofe A met strofe B. Het echo-effect komt hier nog nadrukkelijker uit als de dichter op bladzijde 13 en 14 na de derde keer ‘hoor je dan’ de tekst ‘om / de ene na / de andere / om’ compleet weglaat. Om pal daarop met duivels genoegen die tekst alsnog te laten zien (horen) maar dan tussen haakjes, alsof hij zeggen wil: deze tekst had er dus moeten staan, deze echo had in je hersenpan moeten klinken, beste lezer!
De zon in de pan is een mantra, maar één die niet zonder gevolgen kan blijven. Wie dit tweelinggedicht een paar keer achter elkaar leest, ontdekt bijna onbewust ‘wat verandert / als er niets verandert’. Ook ronddraaien brengt verandering teweeg, dat wisten de derwisjen al. F. van Dixhoorn heeft er een poëtische variant van gevonden. In dit wonderlijke gedicht kun je ronddraaien tot je scheelziet. Tot je dingen ziet (hoort) die er eerder niet waren. Dat zegt iets over de evocatieve kracht van Van Dixhoorns werk. Ditmaal moest ik er zelfs hard om lachen (als een soort echo op ‘iedereen lachen natuurlijk’ uit Dan op de zeevaartschool).
Vraagt de dichter zich in een zomerse duinpan af of er ooit wel iets verandert (‘om’ gaat) in de wereld? Of is de meditatieve mantra ‘om de ene na de andere om’ los van elke associatie al ervaring genoeg, op zichzelf al poëzie waar je gedachteloos van kunt genieten? Niet alleen visueel maar ook qua uitleg is De zon in de pan een heel open gedicht dat ruimte geeft aan de lezer die in dit taalspel meegaat, die de redeneerschakelaar in zijn hoofd om (lees: uit) durft te zetten. Ongetwijfeld valt er nog veel meer te ontdekken aan dit curieuze duogedicht. Voor een eerste indruk is het bovenstaande commentaar wel voldoende, denk ik. Van Dixhoorn verdient veel lezers die het avontuur met hem aandurven.
***
De zon in de pan is de zesde dichtbundel die de Middelburgse dichter F. (Frans) van Dixhoorn (1948) in zo’n twintig jaar tijd publiceerde bij De Bezige Bij. Enkele van zijn bundels, waaronder Dan op de zeevaartschool, zijn online te lezen op de experimentele website www.wonderlijkevlek.nl. Er is ook een Franse vertaling op de markt van zijn eerste poëziereeksen: Séries (2009; ISBN 9782915232615).
