door Eric van Loo, Hans Puper en Lennert Ras
Frouke Arns, Eigen terrein
(Door Hans Puper)
Frouke Arns was stadsdichter van Nijmegen in de periode 2015 – 2016. De ideale stadsdichter: haar gedichten zijn plaatsgebonden, maar herkenbaar voor iedereen; aantrekkelijk voor zowel gelegenheidslezers als poëzieliefhebbers; ze zijn licht van toon, maar nooit oppervlakkig en, tot slot, goed voor te lezen door het soepele ritme en de klank.
Eigen terrein bevat de 22 gedichten die zij in haar functie schreef. Op de linkerpagina’s beschreef zij de context, op de rechterpagina’s staan de gedichten. Nijmegenaren zullen dat zeker op prijs stellen, maar de meeste gedichten zijn ook los van die informatie te lezen. Neem bijvoorbeeld ‘Kleine handleiding voor de moderne pelgrim’.
Maak voor vertrek een selfie en laat
je mobieltje dan voor wat het is. Nu ben je alleen
bereikbaar voor jezelf. Jouw eigen batterij dient opgeladen.
Je valt in voetstappen van hen die voor jou gingen en toch
voelt deze tocht als nieuw. Reis lichtvoetig. Een kaart je gids
waarop de omtrek van een duif in volle vlucht de weg markeert.
Wees herkenbaar aan je bagage, die nauwelijks is, het meeste
draag je in hoofd en hart, de oude beeldentuin. Voeg vogels
toe die als een partituur op draden zitten. Ontcijfer
het voor jou gecomponeerde lied. Rijg de ringen aan je koord.
Nader na dagen over de velden je bestemming.
De verte laat je traag uit wuivend landschap los.
Maak bij thuiskomst nog een selfie. Zoek de verschillen.
Je bent tot hier gekomen.
Iemand gaat een tocht maken, want: ‘Jouw eigen batterij dient opgeladen’. (Dit in tegenstelling tot die van de mobiel die thuisgelaten wordt – grappig). Het enjambement ‘alleen // bereikbaar’ is mooi en functioneel: je moet tot jezelf komen, dat doe je alleen en zonder dat je wordt gestoord. Hij of zij is de enige niet: ‘Je valt in voetstappen van hen die voor jou gingen’. Veel heb je niet nodig: het gaat om je innerlijk, ‘je hoofd en hart, die oude beeldentuin’. Aan het eind vind je jezelf anders terug: ‘Zoek de verschillen’.
Je kunt het gedicht ook lezen als een puur geestelijke tocht. Het doet mij denken aan ‘Elckerlyc’, het Middeleeuwse spel waarin de voorbereiding op de dood wordt beschreven. Ook hier: ‘Je valt in voetstappen van hen die voor jou gingen en toch // voelt deze tocht als nieuw’ – uiteraard, dat is die voorbereiding voor iedereen. De ‘omtrek van een duif in volle vlucht’ kan duiden op vrede. Prachtig in dit verband is de voorlaatste strofe: ‘Nader na dagen over de velden je bestemming / De verte laat je traag uit wuivend landschap los.’ ‘Je bent tot hier gekomen’, luidt de laatste regel. ‘En je bent er klaar voor’, zou je erbij kunnen denken.
En nu de context. Frouke Arns las het gedicht voor op de openingsceremonie van de Walk of Wisdom, ‘een moderne, niet-religieuze pelgrimstocht van 136 kilometer rond Nijmegen.’ Ik vermoed nu dat de route op de kaart lijkt op omtrek van die duif. Arns relativeert haar gedicht indirect met haar opmerking dat zij de route inmiddels ook heeft gelopen en inmiddels één inzicht wijzer is geworden: ‘neem altijd pleisters mee!’ Wie zulke mooie gedichten schrijft, kan zich die humor veroorloven.
Ze schreef ook een prachtig in memoriam voor H.H. ter Balkt, ‘Kleine elegie voor een groot dichter’. De eerste strofe:
Rasp het bladgoud uit uw stem en laat ons
leunen tegen die klankschaal van uw rug:
wat u uit taal sloeg waren vonkenregens,
neerdalend zaaigoed op de ribbelakker
van de verbeelding, dat vette land.
Een aanbevelenswaardige bundel.
***
Frouke Arns (2017). Eigen terrein. Uitgeverij Marmer, 53 blz. € 12,50
Cor Gout, 19 x Bella en de 20e is zoek
(Door Lennert Ras)
Cor Gout is filosoof, schrijver en neerlandicus. Hij bracht eerder drie verhalenbundels uit bij In de Knipscheer. Samen met vormgever Els Kort doet hij de hoofdredactie van het literair tijdschrift Extase.
De bundel 19x Bella en de 20e is zoek is geïllustreerd met tekeningen van Harrie Geelen. Beeld en tekst vullen elkaar zoveel mogelijk aan. Op het eerste gezicht lijk je te maken te hebben met een bundel voor kinderen. 19 x Bella leest op het eerste gezicht een beetje als een niemendalletje, zoals de boekjes die Bella leest.
Bella komt uit Zeeland en mist die omgeving. Vooral het gekeuvel op het dorpsplein. Ze is religieus en de dominee komt op bezoek. In haar nieuwe gemeente is de toon van de preken lichter, dus dit zegt iets over de strenge moraal van de plek waar ze van afkomstig is.
Schoonmaken, voor kinderen zorgen, dansen, dat soort dingen maken Bella blij. Maar ondertussen zijn er diepe (seksuele) verlangens. Helemaal geen thema voor kinderen. Hoop en verwachtingen. Een kunstenaar maakt een tekening van haar en ze zwijmelt bij hem weg. Maar wat komt ervan terecht? Uiteindelijk heeft de dominee een keurige man voor haar uitgezocht en zal ze de rest van haar leven wel blijven dromen.
19x Bella is licht van gewicht, maar ergens schemert iets zwaars door. De regels zijn erg kort en bestaan maar uit een enkel woord. Alle gedichten zijn uitgesmeerd over de hele pagina. Er zijn geen strofes op de pagina’s. Het geheel is erg verhalend en prozaïsch. Maar het verhaal biedt zich toch aan als poëzie.
Toch is er wel eens een grappige afbreking. Zo denk je bij ‘Met de bediening Nu, In haar slaap- kamer’ eigenlijk aan iets seksueels. Omdat dit op het einde van de pagina staat. Maar dan gaat het vers op de volgende pagina gewoon door en is er iets veel onschuldigers aan de gang.
De gedichten zijn genummerd. Negentien gedichten inderdaad. En dan de twintigste, die zoek is. Hier geen tekst maar alleen een beeld van snippers. Bella is verscheurd.
Misschien moet ze toch maar niet doen wat de dominee zegt en gewoon haar hart volgen en de kunstenaar … Maar daarvoor lijkt Bella veel te keurig.
***
Cor Gout (2017). 19 x Bella en de 20e is zoek. Met illustraties van Harrie Geelen. In de Knipscheer, 44 blz. € 19,50
Sebastien Crusener, Alle remslaap los!
(Door Eric van Loo)
Bij de gedichten die dagelijks op de Costerlijst verschijnen viel de bijdrage van Sebastien Crusener me direct al op. De twee afgedrukte gedichten oogden niet heel toegankelijk, maar er stond een intrigerende toelichting onder: ‘In de herfst en winter van 2016 werd ik gekweld door onrustige slaap en doodsdrift en gebruikte te veel angstremmende medicijnen. Als ik ‘s nachts wakker schrok noteerde ik de eerste opkomende gedachte op een memovelletje. Uit al deze velletjes stelde ik maanden later deze bundel samen.’ Mooi woord, doodsdrift. Maar de wereld erachter is natuurlijk zeer beangstigend. Het ging niet goed met de dichter. Heeft het schrijven hem geholpen? Bestaat er zoiets als therapeutisch schrijven? Beroemd zijn de Sonnetten van de kleine waanzin, waarin Hans Andreus terugkijkt op een crisis, en zijn herstel viert.
Een belangrijk onderdeel van de bundel is de cyclus ‘Meer nachten ijs’. Deze uit twaalf gedichten bestaande cyclus heeft als ondertitel ‘ziekteverzuim’ en lijkt indrukken weer te geven uit de zeven opeenvolgende nachten van een week. Het eerste gedicht eindigt: ‘loop ik – bars mij de / baas – de dinsdag binnen’. De associatieve zinnen roepen geen hele heldere beelden op, zoals je soms wakker kunt schrikken uit dromen die niet van echt zijn te onderscheiden. Fragmenten als ‘Hyperventilator maak me blazen wijs’, ‘Steeds nog de geur van muur / de vensterzwachtels’ en ‘lijkwitte klappertanden / waar niet één spinazierestje tussen zit’. Gedicht IX bevat de schitterende zin ‘Het werkelijke heeft het veel te koud’, gevolgd door de strofe ‘de ruimte erom rond / wordt ingenomen door een leegte / die te vol is van zichzelf’.
De gedichten buiten deze cyclus zijn in een dynamische en zeer uiteenlopende lay-out vormgegeven. Losstaande schuingedrukte strofen, die wel of geen onderdeel lijken uit te maken van het bovenstaande gedicht, golvende inspringingen, wisselingen in uitlijning, zinnen met zo veel spaties dat de woorden losjes over een regel zijn gestrooid – het is er allemaal. Maar de dichter maakt het de lezer niet makkelijk. Of dompelt hij ons bewust in eenzelfde chaos onder als hij in die donkere maanden ervaren heeft?
Hij voert ons langs verschillende afdelingen: ‘Eén nacht ijs’, ‘The nothing in between (I-IV)’, ‘The everything between (…)’ , het eerder genoemde ‘Meer nachten ijs (ziekteverzuim)’ om te eindigen met een uit twee gedichten bestaande ‘Epiloog’. Onze dromen kennen een geheel eigen logica. Uit experimenten is gebleken, dat wat in onze droom uren lijkt te duren, in de buitenwereld soms maar een minuut in beslag neemt. Met de titel van zijn bundel zinspeelt de dichter erop alle remmen los te gooien. Dat is hem zeker gelukt.
Gaten in de gaten hoofd hol
Ben vertrokken
ben te laat
om laat te komen
om te komen (alle apotheken dicht)
en het geluid van tussentijd wordt werkelijk ondraaglijk
Moord kan ik zelf niet schrijven
Het is slechts een woord in een ander oord, hoe slik ik er het snelst
naartoe?
***
Sebastien Crusener (2017). Alle remslaap los! Uitgeverij Stanza, 64 blz, € 19,99
Kristien Bonneure e.a. (samenstelling), Alsof er niets is gebeurd. Een jaar nieuws in gedichten
(Door Hans Puper)
De gedichten in de bundel Alsof er niets is gebeurd vormden een onderdeel van het Vlaamse actualiteitenprogramma Bonus op Radio-1: ze bevatten commentaar op gebeurtenissen in het afgelopen jaar (2016/2017). Vijftig tot nu toe onuitgegeven gedichten, op een na. De ruimte ontbreekt hier om alle dichters te noemen. Daarom alleen die van de eerste vijf gedichten: Paul Demets, Michaël Vandebril, Joke van Leeuwen, Maarten Goethals en Charles Ducal.
‘Stollen en stilstaan’ is het adagium. En daarbij doet zich iets eigenaardig voor volgens de inleiders: ‘De gedrukte gedichten in dit boekje bieden een tijdsdocument dat langer meegaat dan de waan van de dag. Het gekke is namelijk dat actualiteitsgedichten een zekere eeuwigheidswaarde krijgen, ook als de krantenpagina’s beginnen te vergelen.’ Dat is echter alleen zo als de dichter een kunstgreep toepast: geen details noemen – of het moet gaan om een gebeurtenis die iconisch is geworden, zoals de aanslag op de Twin Towers. Het gevolg is, dat veel gedichten alleen actualiteitswaarde bezitten binnen de context van het programma. Een van de gedichten is zelfs al drie jaar oud en gepubliceerd in de bundel Zondag acht dagen van Max Temmerman: ‘Lied voor de inwijkeling’. Het werd voorgelezen na het programma-onderdeel over staatssecretaris Theo Francken van de NVA die in een tweet Artsen zonder grenzen van mensenhandel had beschuldigd vanwege hulp aan bootvluchtelingen. Soms ook worden actualiteiten zelf zo algemeen geformuleerd dat die eeuwigheidswaarde er al inzit, zoals: ‘Armoede is een van de thema’s die net onder het oppervlak van de dagelijkse actualiteit sluimeren’. Ruth Lasters schreef daar een gedicht bij met een verrassende invalshoek.
Munt
Stel dat de munteenheid telkens verandert om
middernacht. Neem nu dat gisteren het planetaire
betaalmiddel lenigheid was. De rijksten waren gisteren
de acrobaten, die met één enkele saltoreeks een huis
betaalden. Nee, vandaag biedt lenigheid tegen armoe niet langer
garantie. De munteenheid van deze dag is een vorige herfst geraapte
wilde kastanje. Geduld dus nog, kleine Soraya, tot de klok van twaalf.
Dan gaan de beurzen dicht en opnieuw open, wordt bepaald of morgen
een vermogend man grossiert in zilveren snaren van
gitaren of in aaisoorten, je dus even alleen arm bent als je
aanrakingen druppen als uit vingertoppen van versleten
kraangaas.
Een van de weinigen die het lukt man en paard te noemen in combinatie met ‘een zekere eeuwigheidswaarde’ is Maarten Inghels, nota bene bij opnieuw een ‘niet-actualiteit’: de mededeling dat hij een omgekeerde nieuwjaarsbrief schreef. Zijn gedicht heet ‘Ik adem in en het is weer gisteren’. We weten waarop hij doelt met ‘een vrachtwagen rijdt uit een lichaam / alsof er niets is gebeurd, de genadeloze aardbeving gaat weer verlegen / tussen de rotsen liggen, kogels keren deemoedig terug naar het geweer’. En tegelijkertijd is het zo algemeen, dat het gedicht niets aan waarde verliest als deze actualiteiten onder het stof komen te liggen. En de wens doden weer tot leven te wekken is al zo oud als de mensheid. Over eeuwigheidswaarde gesproken.
***
Alsof er niets is gebeurd. Een jaar nieuws in gedichten (2017). Samenstelling, inleiding en aantekeningen door Kristien Bonneure, Katrien Kubben en Badra Rezkallah. PoëzieCentrum, 113 blz. € 19,95
