Bevrijd door vaste vormen
door Laura Demelza Bosma
Uit een namenlijstje met onlangs gepubliceerde dichtbundels hapte ik toe bij Staarsonnetten van Jürgen Smit. In het verleden heb ik hem horen voordragen bij slams en zijn scherpe observeringsvermogen en zwarte humor zijn me bijgebleven. Ik herinner me korte gedichten die in heldere taal een beeld schetsen. In 2012 kwam er van dit soort gedichten met Traliewoud een bundeling uit bij de Contrabas. Van Facebook ken ik ook Smit zijn pentekeningen, die eveneens een hele herkenbare stijl hebben, deels figuratief, deels abstract, sober maar voor mij altijd ‘raak’, voelbaar. Die tekeningen blijken in ‘Staarsonnetten’ eerst bijna mijn enige houvast.
Deze bundel is namelijk geschreven in asemisch schrift, dat is een vorm van schrift met open semantische inhoud. De term asemisch betekent zonder specifieke semantische inhoud. Het object kan dus door verschillende lezers op een totaal verschillende manier worden gelezen. Het voorwoord van Smits Cru-collega Sven Staelens helpt om te begrijpen ‘wat de bedoeling is’, om dat vervolgens in hetzelfde voorwoord weer te ontkrachten trouwens. De meeste lezers zullen na het doorbladeren van het boekje hoogstwaarschijnlijk net als ik vanuit een tot nog toe onbekend soort woordheimwee precies dit willen weten: hoe luidt de gebruiksaanwijzing? Staelens antwoordt door opdrachten te geven bij de gedichten. Opdracht: Kies een klassiek sonnet, scheur het uit de bundel waarin je het vond of druk het af. Kleef het in het midden van je flatscreentelevisie, plof comfortabel in de sofa en kijk naar het gedicht. Tracht het niet te lezen. Kijk. Blijf Kijken. Staar.
De volgende opdracht nodigt uit hetzelfde te doen met een asemisch gedicht uit de bundel en vervolgens krijgen we de uitdaging zo’n gedicht te vertalen voorgeschoteld. Zo wordt de lezer tot dichter. Zelfs als herkenbare woorden worden gebruikt kan de schrijver nooit weten wat de lezer er zelf van maakt. Zo gezien is de lezer altijd tegelijkertijd ook dichter. Ik staar naar de blokken tekst, maar wordt al snel zenuwachtig als op de middelbare school bij wiskunde. Ik overweeg op de witte pagina’s naast de gedichten iets te doen met kleurpotlood omdat de woorden niet willen komen. Ik zie overal procent-achtige tekens, associeer x en y en wat viel er ook alweer te berekenen aan welke soort hoeken? Na twee weken begint het me langzaam te dagen dat Staarsonnetten iets met me doet. Het is een interessante filosofische vraag die onderhuids iets beweegt: wat doet pure vorm waarvan je de inhoud niet kan begrijpen met jou? Wat me eerst een nerveus gevoel gaf, neem ik nu waar als rustgevend, bevrijdend.
Een ander moment, als ik zelf een gedicht poog te schrijven, ben ik de bundel even vergeten. En dan gebeurt het, ik gebruik het toetsenbord zonder na te denken over betekenis. Ik schrijf, duidelijk geïnspireerd door Staarsonnetten op mijn manier in vorm zonder inhoud. Het lucht enorm op en daarna kan ik sinds tijden weer eens een ‘echt gedicht’ schrijven.
In deze afbeelding lijken de twee gezichten te passen bij mijn ervaring dat de bundel het mogelijk maakt los te breken vanuit een vaste vorm.
Staarsonnetten is een mooie, verzorgde bundel om te zien, gedrukt op dik crèmekleurig papier. De gedichten staan geschreven in zwart en rood. Het asemisch schrift doet denken aan een jongensboek in geheimtaal, aan een vrije vorm van kalligrafie en ik denk ook ‘monnikenwerk’, maar dan wel van een monnik die heel relaxt en los te werk gaat, die niet overmatig denkt maar ziet en voelt wanneer het goed is. Staarsonnetten is een beeldend kunstwerk dat oproept een toegang te vinden tot poëzie door te kijken. Wie daar voor open staat kan door meer afstand te nemen tot de vaste vorm van een sonnet, de eigen creativiteit bevrijden.
***
Jürgen Smit (1972) stond op diverse poetry-slampodia en trad op bij grote festivals zoals Onbederf’lijk Vers. In 2012 debuteerde hij met de bundel Traliewoud. Naast optreden schijnt Smit zijn eigen licht op jonggestorven dichters op zijn blog ‘Kort Dag’.
