Het humeur van het universum
door Ernst Jan Peters
De dichter Fatena Al-Ghorra heeft haar laatste bundel Neem dit lichaam opgedragen aan: ‘Mijn lichaam en geest / die mij over hun geheimen leerden.’ In het universum van deze Palestijnse dichter in ballingschap is er sprake van een drie-eenheid: mijn lichaam, mijn geest en ikzelf die naar beide kan luisteren.
Maar de decompositie gaat verder in de twintig gedichten die in twee afdelingen (I en II) zijn ondergebracht. In het eerste gedicht ‘Mistig’ worden we voorgesteld aan het hart dat achtereenvolgens een cel van verroest ijzer is maar even later lijkt op een granaatappel die, gewikkeld in zijde, is gesmeten ín een cel. Diezelfde cel als waar eerst sprake van was? Dat hart in die cel staat als een standbeeld en heeft een bewustzijn over wat de mensheid zichzelf aandoet. ‘Mijn hart is een slaaf’ vertelt het gedicht ‘hij staat / overtuigd / vergevend’. Er is mildheid in het oordeel van het geplaagde hart.
In afdeling I staat de geest centraal, met droombeelden waarin veel wanhoop en oorlog een weg naar buiten zoekt. In afdeling II komt de zinnelijkheid wat meer aan bod: het lichaam en het lichamelijke. Daar treffen we ook de titel aan van de bundel.
Een aanhoudende herfst
Neem dit lichaam
voorzichtig
bedek het
dekens zijn niet nodig
twee handen voldoen
zodat alles kan beginnen
je zult veel gaten en holtes vinden
maak je geen zorgen en laat je niet storen
kleine kooltjes vielen erop
niemand raapte ze op
misschien lijkt het wat koud en kil
maar dat zijn de gevolgen van een aanhoudende herfst.
Wees niet bang
als er plotseling rode rivieren tussen je vingers verschijnen
de geur van lavendel
tevoorschijn komt vanonder de guillotine
door het humeur van het universum
de messen hebben hun deel opgeëist.
De rivieren zullen opdrogen
na een tijd
ik herinner me dat ik ben vergeten mijn lichaam gereed te maken voor je
ik zou op je kunnen rekenen
dat zou me bevallen.
Trek de aderen open met je handen
zoals je een rietstengel opentrekt
om een fluit te maken
open deze aderen
trek je schoenen uit
kom naar beneden
neem een diepe duik
raap alle witte stenen op
ik ben vergeten een nieuwe gebedskrans voor je te kopen.
Dring naar binnen
tot je mijn hart bereikt
misschien tref je het anders aan dan wij geleerd hebben
rood en de vorm van een hart aangenomen
je zult dikke lagen stof aantreffen
en overblijfselen van voortgaande oorlogen
dat zal meer inzet van je vragen
om die lagen te verwijderen
je weet dat je het binnenste hebt bereikt
als je de heldere kleur van vlees ziet
niet rood, zoals ze ons hebben geleerd
maar roze
ik ben vergeten een roos in de zak van je colbert te steken.
Een gedicht in gebiedende toon, een instructiehandleiding, een reisgids naar het hart, dat is wat we hier lezen. Je voelt dat er sprake is van een soort liefde, de ‘ik’ stelt zich open voor de ‘je’, letterlijker dan gebruikelijk in de liefde. Nergens worden gevoelens expliciet onder woorden gebracht, behalve in de zin ‘dat zou me bevallen’. De gevoelens worden vorm gegeven door de expressieve beelden.
Hoe verhoud je je tot anderen? Dat onderzoekt Al-Ghorra in haar poëzie. Zelfs de ‘liefde’ en de ‘dood’ zijn potentiële minnaars. Pas in de lichamelijke liefde laten deze zien waar ze staan:
Welkom
Als de dood naar me toe komt
wil ik me voorbereiden
als een geliefde voor haar lief
ik verlicht het huis met kaarsen
trek de gordijnen dicht tussen mij en de ogen van de voyeurs
was en verwen mijn lichaam voorzichtig
besprenkel me met parfum
smeer me in met olie zonder overmaat
trek mijn kanten nachtjapon aan
zet zachte muziek
wachtend op de kus des levens.
(…)
Ik zal de dood verwelkomen als een echtgenote
vrijdagavond ruimt ze de rommel van kinderen op
neemt een douche
veegt de etensgeuren van haar lichaam
doet lichtjes kohl op haar ogen en stift haar lippen roze
trekt haar fijne pyjama aan
ligt midden op bed
klaar voor haar plicht.
(…)
Al-Ghorra werd geboren in 1974 in de Gaza-strook waar zij ook opgroeide samen met negen broers, maar in 2009 moest zij vluchten voor Hamas. Nu woont en werkt ze in Vlaanderen. Nisrine Mbarki vertaalde de gedichten van Al-Ghorra maar was daarnaast nauw betrokken bij de samenstelling van deze bundel. Het is daarmee niet een ‘gewone’ vertaling van de Arabische uitgave, Neem dit lichaam is aangevuld met gedichten uit eerdere bundels van Al-Ghorra en dat maakt de bundel tot een doordachte eenheid gericht op de lage landen. En dat terwijl de vorm en de beelden weinig overeenkomen met andere poëzie uit deze kille streken. Op de een of andere manier komt het woestijnzand tussen de regels door. De beelden zijn krachtig, indrukwekkend, intimiderend op sommige momenten. De gedichten zijn niet direct toegankelijk, je hebt tijd nodig om de krachten uit te laten razen, maar ze pakken je wel direct bij de kraag.
Neem nou de titel van de bundel. Daarin zitten al verschillende lagen: een lichaam is op verschillende manieren te ‘nemen’: mee te nemen om naar believen elders te laten, in seksuele zin en wellicht ook in Bijbelse zin: Jezus die het brood breekt bij het laatste avondmaal en het ronddeelt als ware het zijn lijf. Of misschien is ‘nemen’ bedoeld zoals we dat in een dialoog doen: neem bijvoorbeeld dit lichaam. Die veelvoudige gelaagdheid zie je terug in veel gedichten en elke interpretatie opent een ander stuk werkelijkheid.
Een Palestijnse die poëzie schrijft, is dat niet per definitie politieke poëzie? Niet als je het leest als het gevecht van een mens om zich staande te houden in het leven en te rade gaat bij het meest innerlijke: ‘mijn lichaam, mijn geest’. De hunkering naar betekenis en liefde is universeel. De politieke lading zie je wel als je de hunkering leest als een plek om thuis te zijn, om te landen. Wat blijft er van een mens als zelfs het laatste stuk land waar je met je familie bent terecht gekomen jouw thuis niet meer kan zijn? Zoals Al-Ghorra schrijft in ‘Gestorven hand’: ‘(…) ik sta aan de rand van de weg / met een adres zonder huis.’ Als je nergens meer een huis hebt, dan blijft alleen je lichaam nog over als een gegeven. Totdat ook dat wordt genomen… Maar geheel onpolitiek is dan het gebrek aan verwijt richting anderen. Mijn hart is een slaaf’ citeer ik nog een keer uit het eerste gedicht: ‘hij staat / overtuigd / vergevend’. Het is niet de mens die iets te verwijten valt maar het humeur van het universum…
Neem dit lichaam van Fatena Al-Ghorra is een avontuur om je in te storten vanwege de sterke expressieve beelden. Al-Ghorra schrijft gedichten die niet direct toegankelijk zijn maar wel meteen indruk maken. En zo beland je ergens tussen een zoektocht naar de geheimen van lichaam en geest en een wanhopige hunkering naar een plaats om thuis te komen. In één stuk stel ik mij zo voor…
____
Fatena Al-Ghorra, Neem dit lichaam (2019). Uitgeverij Jurgen Maas & P, 68 blz. € 17,95. ISBN: 9789491921568
