Het onvertaalbare vertaald
Door Levity Peters
In het voorwoord van de bundel Ik wist niet dat jij niet wist dat ik niet wist van Ye Mimi, geeft de vertaalster Silvia Marijnissen een prachtig voorbeeld van de problemen waar je als vertaler voor kan komen te staan. Het gaat over het gedicht: ‘Kunst met een grote K’. Ze schrijft: ‘(..) in het Chinees heeft dat gedicht een heel andere titel dan in het Nederlands. Zou je het Chinees letterlijk karakter voor karakter vertalen, dan krijg je iets als: mier en muis verplaatsen bomen tante en oom testament geneeskunst al verliezen (van) kunst. (..)’ ofwel het woord voor kunst met zes homoniemen ervoor, waarvan alleen de tonen van de uitspraak verschillen, in transcriptie yĭshŭ yíshù yíshú yíshũ yĩshu yìshù. Daarna volgt de aanbeveling om de titel vijfmaal snel achter elkaar te fluisteren. Marijnissen gaat verder met haar uitleg van de problemen en de uitdaging waarmee zij als vertaalster af te rekenen had. Een mijns inziens onmogelijke opgave. Desalniettemin is zij erin geslaagd om de poëzie van deze Taiwanese dichteres toegankelijk te maken. Enigszins, want je bent je mede door de inleiding van Marijnissen bewust dat je op alle fronten waarop je poëzie kunt genieten waarschijnlijk heel veel mist. Van wat je misschien wel wint heb je geen idee. Dat deze poëzie desondanks fascineert komt geheel op conto van de vertaalster. Zij heeft de ziel ervan weten te behouden.
IK WIST NIET DAT JIJ NIET WIST
DAT IK NIET WIST, voor S
Ik wist niet hoe ver de lente kon lopen
maar ten slotte op een avond voor de wolken overgingen
in regen of wegen toen kraaien de wacht hielden
hadden wij de crème brûlée al opgegeten
het begon allemaal met een zwarte sinaasappel
we waren in de mist
zijn zangstem viste als een lange visdraad
in een onophoudelijk kolkende rivier
wij draaiden
in het spoor van de kolkende maalstroom
toen de noordoostenmoesson begon te zieden en razen
was het tijd om de shiitake af te snijden
in een ronde pan te doen en samen met een lach te laten rollen
dit is de herinneringspenning van onze herfst en winter
zei jij
de trein naderde op de middag het station als een netjes gevuld
lunchtrommeltje je gooide je regenjas neer en ging ervandoor
liet mij overhellende rijmoefeningen verzinnen:
een hap genomen dan voldaan
langs het randje van de afgrond gegaan
terwijl spoken in de kelder staan
op wacht
voor marsmannetjes in de nacht
jij opent je rugzak
drinkt een fles Spaans leeg
voor de volgende onbekende smakelijke reis
De bundel die de titel kreeg van bovenstaand gedicht, weerspiegelt een half leven; het is een uitsnede van bijna twintig jaar poëzie, vanaf het moment dat Ye Mimi als negentienjarige met het schrijven van poëzie begon, tijdens haar MA-studie creative writing en Engelse literatuur aan de Dong Hwa University in Hualian, tot aan 2015.
Wat deze verzameling gedichten aangrijpend maakt, is de manier waarop zichtbaar wordt wat een ingrijpende, ik zou bijna zeggen vernietigende ervaring met haar als dichter doet. Na een jaar als leraar op Green Island (bij Hong Kong) en een jaar in Taipei (de hoofdstad van Taiwan) ging zij in 2007 film studeren aan de School of the Art Institute of Chicago, waarna zij naar New York trok waar zij ook een jaar verbleef. In 2010 keerde Ye Mimi terug naar Taiwan en huwde haar Amerikaanse partner die zij in Chicago had leren kennen. Tien maanden na hun huwelijk stierf haar man onverwacht.
In het gedicht ‘Maar ik mis hoe fijn het was om meervoud met jou te zijn’ beschrijft zij het verdriet en de rouw om het plotselinge verlies van haar man. Maar tevens laat zij zien wat poëzie voor haar betekent:
Pijn uit liefde heeft mij geleerd pijn om te zetten in schrijven. Maar ik mis hoe fijn het was om meervoud met jou te zijn.
Ik heb gemerkt dat ik de gedichten die voor 2010 geschreven zijn anders ben gaan lezen. Met terugwerkende kracht hebben ze meer betekenis gekregen. De luchtige springerigheid die eerst het volledige karakter ervan leek te bepalen, blijkt een onderdeel te zijn dat niet is verdwenen, maar wel een grotere diepgang heeft gekregen. De ogenschijnlijke willekeurigheid van de beelden lijkt eruit gefilterd te zijn. De poëzie van Ye Mimi blijkt meer te zijn dan een vermakelijk en aanstekelijk licht taalspel. Het is inderdaad een poëzie die je moet voelen of ervaren, en die je dan nog heel lang vast kan houden, als is zij een ‘herinneringspenning’ van jezelf. Het is een van de poëziebundels die ik als een kleinood koester. Niet in de laatste plaats door de sublieme vormgeving, die dit ‘meer van fonkelende zeesterren’ (elke linker pagina de Chinese tekst, elke rechter pagina de Nederlandse vertaling) volledig tot zijn recht laat komen.
____
Ye Mimi (2019). Ik wist niet dat jij niet wist dat ik niet wist. Uitgeverij Vleugels, 152 blz. € 23,50. ISBN 9789078627647
