Kleine vonken tussen de hersenhelften
door Ernst Jan Peters
Misschien ben ik naïef, maar dat is dan maar zo. Als ik lees over ‘de schatkamers van Poetry International’ dan wil ik daarin meteen zélf rondwandelen en vooral veel foto’s maken. In het kader van het tiende lustrum mochten vijftig dichters de festivalarchieven in en zo is de bloemlezing De mooiste gedichten van de wereld ontstaan. Niet te verwarren met De mooiste van de hele wereld (de moderne wereldpoëzie in 333 gedichten), samengesteld door Ivo van Strijtem en Koen Stassijns uit 2010. De titelschaarste wordt merkbaar.
Het tiende lustrum van Poetry International wordt goed gevierd. Het levert verschillende publicaties op. Rotterdams Burgemeester Aboutaleb koos vijftig toegankelijke gedichten uit en die kwamen terecht in de bundel Lees! 50 gedichten uit de wereldpoëzie en Bas Kwakman schreef als afscheidnemend directeur een verzameling met anekdotes over wat er zoal achter de schermen gebeurde in In poëzie en oorlog.
Een fenomeen is het, Poetry International, een instituut. Eén van de eerste festivals waarin dichters kwamen voordragen, een voortvloeisel van de roemruchte manifestatie ‘Poëzie in Carré’ dat in 1966 plaatsvond naar een initiatief van Simon Vinkenoog. Martin Mooij was een van de grondleggers van Poetry International en daarvan vond de eerste editie plaats in 1970 en, de Engelse titel suggereert het al, er worden niet alleen Nederlandse dichters uitgenodigd. Nu zijn er veel meer poëziefestivals, het fenomeen is ingeburgerd, maar vijftig jaar geleden was dat allemaal nog pionierswerk. Poetry International is, meer dan bijvoorbeeld de jaarlijkse Nacht van de Poëzie in Utrecht, een festival voor dichters. Hier hoor je de nieuwkomers uit het buitenland en hier wordt veel aandacht besteed aan de vertaling van gedichten. Eigenlijk is het het jaarcongres voor de dichterlijke vakbroeders onder elkaar en het publiek mag meegenieten.
De bundel De mooiste gedichten van de wereld. 50 dichters kiezen hun favoriete gedicht uit de schatkamers van Poetry International geeft een goede indruk van wat er zoal is voorgedragen in die halve eeuw. De formule is simpel. Er zijn vijftig Nederlandse dichters die een keuze hebben gemaakt uit het archief van het festival. Zij geven een persoonlijke toelichting op hun keuze en daarna mogen wij het betreffende gedicht lezen. De gedichten zijn geplaatst in volgorde van het jaar van voordragen. Bij elk gedicht staan de jaartallen waarop de betreffende dichter te horen was op Poetry International waarbij het jaar waarin het betreffende gedicht voorkwam, vet is gedrukt. Vooral de dichters uit het buitenland worden geciteerd, van de vijftig zijn er acht van Nederlandse dichters. Van de dichters zijn er drie die met meer dan één gedicht voorkomen: Tomas Tranströmer, Zia Movahed en Yehuda Amichai.
De Israëlische dichter Yehuda Amichai is gekozen door Vicky Francken en door Nachoem Wijnberg. Vicky koos ‘Instructies voor de serveerster’ en zij geeft daar haar eigen interpretatie bij.
INSTRUCTIES VOOR DE SERVEERSTER
Haal de glazen en de borden
niet van tafel, veeg
de vlek niet van het tafelkleed! Het is goed om te weten:
anderen gingen mij voor in de wereld.
Ik koop schoenen die door een ander gedragen zijn.
Mijn vriend heeft zijn eigen gedachten.
Mijn geliefde is de vrouw van een man.
Mijn nacht wordt gebruikt door dromen.
Op mijn raam staan regendruppels getekend,
andermans krabbels in de kantlijn van mijn boek.
Op het bouwplan van het huis waar ik wil wonen
heeft de architect vreemden getekend bij de deur.
Op mijn bed ligt een kussen met een kuil erin
van een hoofd dat er niet is.
Haal daarom niets
van tafel.
Het is goed om te weten:
anderen gingen mij voor in de wereld.
De wijsheid dat anderen je voorgingen in de wereld, is in de context van de permanente discussie in Israël over wie waar hoort wel een extra boeiende. Nergens op de wereld is archeologie zo politiek als daar. Want er moet alsmaar worden aangetoond wie de enige echte rechthebbende is op de gebieden rond Jeruzalem. De vergelijking met de gedekte tafel en het permanente hergebruik van alles in de wereld, geeft een boeiende wending aan deze discussie.
En zo lezen we veel meer pakkende gedichten met begeleidende stukjes. Erik Jan Harmens heeft het over het dweilen van de vloer als een ‘caleidoscopische handeling’ in een gedicht van de Indonesische Afrizal Malna. Joke van Leeuwen roemt de misleidend toegankelijk ogende poëzie van Judith Herzberg. Thomas Möhlmann schrijft over de Russische dichter Boris Ryzji in wiens gedicht de reis naar Nederland (Poetry International?) voorkomt. Het is een tragisch verhaal eindigend in zelfmoord in mei 2001, een jaar na zijn optreden in Rotterdam. Möhlmann voegt er een gedicht van eigen hand aan toe. Voor Boris Ryzji natuurlijk. Ook van Ingmar Heytze staat er een eigen gedicht in de bundel. Hij schrijft over de Deense dichter Henrik Nordbrandt en het gedicht ‘Sleeping around’, vertaald door Annelies van Hees. Hij vindt de vertaling ‘uitstekend en weldoordacht, maar wel een beetje degelijk’ en daarom voegt hij er een geheel eigen bewerking aan toe zodat wij als lezer de verschillen kunnen gaan zoeken.
En zo zijn er tal van voorbeelden te noemen van boeiende combinaties. De kracht van deze bloemlezing zit hem juist in de confrontatie van gekozen gedicht en de toelichting van de dichter die de keuze maakte. Zoals Ellen Deckwitz schrijft in het ‘Voorwoord’: “Het leidde tot een bundel die meer is dan een bloemlezing: het betreft in sommige gevallen een directe lofrede op de verskunst, in andere een diepgaande interpretatie van het desbetreffende gedicht en in enkele een heerlijke anekdote. Aan de hand van de gekozen verzen ontstonden er mini-essays, analyses, verhalen over festivaldichters die van haring hielden of in een wit pak voor het eerst gingen fietsen. Het maakt van deze verzameling een reeks onvergetelijke getuigenissen en interpretaties.” Maar de bundel is meer dan leesvoer, aldus Ellen Deckwitz, het daagt de lezer uit om verder te zoeken naar de relatie tussen taal en werkelijkheid. Alles wat we voor waar aannemen is klaar voor herevaluatie. Dat is de rol van poëzie: “Het zorgt voor kleine vonken tussen de hersenhelften, het legt nieuwe circuits aan tussen alles waarvan je dacht dat het gesloten gebieden waren.” De mooiste gedichten van de wereld is zo een uitdagende en avontuurlijke bloemlezing.
Toch had ik het ook wel sterk gevonden als er aan de bundel een paar pagina’s waren toegevoegd met een korte schets van de geschiedenis van Poetry International om zo de bundel gedichten en commentaren meer context te geven. Door elke goede bloemlezing komen er nieuwe poëzielezers bij en die hoor je wat te vertellen over de bronnen. Zeker als het gaat om zo’n bijzonder fenomeen als Poetry International. Het tiende lustrum is vanzelfsprekend een mooie aanleiding voor deze bloemlezing en wat mij betreft mag een dergelijke bundel vaker verschijnen, elke tien jaar bijvoorbeeld. Volgens dezelfde simpele formule: dichter kiest een favoriet en motiveert dat. Er moet nog veel meer te halen zijn uit die schatkamers. Of is dat een metafoor? Is de belofte ‘schatkamers’ minder letterlijk bedoeld dan ik hoopte? Ik ben opeens bang dat de schatkamer gewoon een saai databestand is. Niet eens meer op een heuse oude computer met zwartwit monitor en historische floppy-disks. Het zal verdomme wel weer gaan om een ongrijpbare ‘cloud’, een virtuele wolk… Probeer daar maar eens een fatsoenlijke foto van te maken.
____
Diverse dichters (2019). De mooiste gedichten van de wereld. 50 dichters kiezen hun favoriete gedicht uit de schatkamers van Poetry International. Podium, 160 blz. € 22,50. ISBN 9789057599620
