Leegte is ruimte voor de ander
door Maurice Broere
Slauerhoff kon nergens rust vinden, hij leefde, zoals het zo mooi klinkt, in onvrede met het hier en nu en vluchtte naar verre einders. Deze romantische drijfveer vind je ook in de bundel Liefde is een ander land van Maarten Embrechts. Niet dat hij grootse reizen wil maken, maar wel merk je die onvrede en de onbereikbaarheid van de geliefde.
De vierde bundel van Embrechts is opgebouwd uit acht korte afdelingen met vrij korte gedichten. Slechts één gedicht telt 22 verzen. Interpunctie ontbreekt, in slechts één gedicht trof ik een dubbele punt aan. Wel plaatst de dichter hoofdletters, waar een weldenkend mens een zin laat beginnen, wat voor het doorgronden van de tekst goede aanwijzingen oplevert.
Betel
Ik houd alleen nog ogen over
Dat blijft er van de wereld over
Ik heb alle ladders aan de kant gezet
Die van Jacob ook
Geen woord wordt nog rechtgezet
en ‘k verfoei alle goden
Ik heb mezelf al opgezegd
Nu laat ik komen
In al mijn holtes mag je wonen
Dat is wat ik te bieden heb:
afwezigheid
Mijn leegte wil je leegte hebben
maar dat is al te veel gezegd
Betel is een allusie op de Bijbel (Genesis 28 vs 17). Bethel is een plaats in Palestina en betekent huis Gods. Jacob, een van de aartsvaders, droomde daar dat er een trap naar de hemel ging, waarop engelen omhoog en omlaag liepen. We danken hier het woord Jacobsladder aan, een natuurverschijnsel, waarbij de zon door openingen in de wolken schijnt en het daardoor lijkt alsof er een soort spot op de aarde gericht is.
De eerste zin vat ik op als waarnemen: eerst zien, dan geloven. Elke verbinding met het hogere is verbroken. Alle godsdienst is afgezworen en in de vrijgekomen ruimte is plaats voor een jij, een geliefde(?). In de leegte is plaats voor de ander.
Voor Olivier
Jij je komt uit een ver land
Hoe moet ik bij je raken Hoe
leer ik als twee hondjes met je praten
Ik ik ben onfrans en jij bent ook van nieverans
Maar ’s nachts liggen we samen en wachten op de taal
en verven dan de lakens
Bovenstaand vers komt uit de afdeling ‘Love Letters’. Normaal gesproken zou er na ‘jij’ een komma moeten komen. ‘Jij’ is aangesproken persoon en krijgt daardoor meer nadruk. Komt de ‘jij’, Olivier, uit een ver land of is hij dichtbij en onbereikbaar? Gewoon converseren lijkt onmogelijk. Heel aardig is de allusie op het gedichtje ‘Spleen’ van Michel van der Plas, dat hij onder de naam van Godfried Bomans publiceerde:
Ik zit mij voor het vensterglas
onnoemlijk te vervelen.
Ik wou dat ik twee hondjes was,
dan kon ik samen spelen.
In de tweede strofe de herhaling van ‘ik’ waardoor weer extra nadruk ontstaat. De taal lijkt tussen de ‘ik’ en de ‘jij’ niet te werken, maar ’s nachts tussen de lakens is er sprake van een andere taal, die blijkbaar wel communicatief is. Er zou sprake kunnen zijn van verschillende talen, in bepaalde situaties schieten echter woorden tekort: gevoel is vaak heel moeilijk onder woorden te brengen.
Naschrift
Liefde is een ander land
Ik kan er niet heen
(Ik ben niet heel)
Met d’oude Grieken wil ik spreken
en in mezelf gaan zitten
of op een punt nog verder weg
waar dieren spreken
Dit gedicht is niet het laatste in de bundel, zoals de titel wellicht zou doen vermoeden, het is het laatste vers van de afdeling ‘Italiaans toerisme’. De eerste regel is de titel van de bundel en daarom zie ik het als een cruciaal gedicht. In dit vers komt de onbereikbaarheid sterk naar voren. Liefde wordt gezien als een onbereikbaar land. Tussen de haakjes staat ‘ik ben niet heel’. Er ontbreekt de dichter iets. De oplossing ligt in de werken van de Griekse dichters uit de Oudheid en in hemzelf als hij zijn fantasie de vrije loop laat.
Een interessante bundel met een aansprekende thematiek: eenzaamheid, onbereikbaarheid, onmogelijkheid van communicatie en contact. Extra aantrekkelijk door verwijzingen naar literatuur en religie.
_
Maarten Embrechts (2019). Liefde is een ander land. C. de Vries-Brouwers, 54 blz. € 15,90 ISBN 978 90 5927 623 9
