Michaël Vandebril – Op de weg van Appia

Appia

door Kamiel Choi

–

–
Voor me ligt een capriccio reisgedicht van Rome naar Brindisi. ‘Ga met mij reisgezel / over deze uitgesleten keien’ staat er op de achterkant. Een capriccio is een begrip uit de schilderkunst: 17e-eeuwse Vlaamse schilders van het Italiaanse landschap combineerden in hun fantasie bestaande en denkbeeldige ruïnes tot een imaginair landschap. Vandebril gaat iets dergelijks doen: hij combineert de ervaringen tijdens zijn reizen met beschrijvingen van de geschiedenislagen op de 650 kilometer lange via Appia.

Het reisgedicht in versvorm is met zorg geschreven en goed verzorgd uitgegeven. De regelnummers in de kantlijn geven de uitgave een wetenschappelijk karakter. Ingesprongen plaatsnamen in het Latijn en Italiaans, zoals moderne reisgidsen dat ook doen, suggereren het gebruik als naslagwerk tijdens een reis door de Italiaanse heuvels of vanuit de luie stoel. Het 455 regels tellende gedicht is zonder hoofdletters en nagenoeg zonder leestekens geschreven. De meeste versregels bevatten drie tot zes woorden, meestal zonder rijm.

Het boekje is geïllustreerd door Bart Pluym, met wie de auteur in 2018 en 2020 de Italiaanse reizen ondernam. De vormgeving ziet er keurig uit. Zo krijgen verzamelaars van poëtische reisverslagen een kunstzinnig boekje in handen dat niet misstaat tussen andere vertegenwoordigers van het genre. Het boekje is voorzien van uitgebreide aantekeningen en een verklarende woordenlijst, alsmede handige adviezen voor de reiziger. Aan de binnenzijde van het omslag is een geschilderde overzichtskaart van de route afgedrukt. De overige tekeningen in de bundel zijn niet in kleur, en dat vind ik jammer, omdat juist de kleuren van dit landschap zo indrukwekkend zijn.

Misschien was dit een bewuste keuze omdat de ultieme wens van de auteur volgens het boekje zelf is dat de lezer de Appiareis zelf zal aanvatten.

De reis van Vandebril begint in Rome. Op de eerste bladzijden wordt bevestigd wat we op de achterflap lezen: de auteur wil persoonlijke reiservaringen afwisselen met historische wetenswaardigheden over de via Appia, de belangrijke Romeinse snelweg die werd gebouwd door Appius Claudius Caecus. De bouw begon in 312 voor Christus, om de Romeinse legers sneller naar het te veroveren volk van de Samnieten te brengen. Later werd de weg doorgetrokken naar Brundisium (Brindisi), zodat via de Middellandse Zee het Oosten bereikbaar werd. De Latijnse dichter Statius noemde de weg de regina viarum: koningin der wegen.

Romeinse monumenten worden meestal gewoon bij naam genoemd, alsof dat voldoende is om de lezer naar Latium te verplaatsen:

Een ander voorbeeld:

We slaan een online reisgids over Italië erop na, kopiëren een fragment en vergeten de regelafbraak niet:

Wat precies voegt reispoëzie toe aan een degelijke reisgids van Lonely Planet? Waarom zou je juist dit boekje lezen ter voorbereiding op je wandeling in Italië? De reden om poëzie te lezen lijkt me inspiratie en bevlogenheid, de naakte stenen moeten tot leven komen, de feitelijkheid moet op de achtergrond verdwijnen. Wat we mogen verwachten, ja mogen eisen, van een dichtbundel over zo’n iconische reis die we in ons hoofd dan wel in het echt gaan in het voetspoor treden, is dat we in trance geraken. Meeslepende poëtische ritmes zoals de grote queestes uit de orale traditie die kennen, Gilgamesh, Odyssee, Beowulf.

Op sommige plekken lijkt het er even op dat we met pathos te maken hebben:

Jim Morrison läßt grüßen. Maar vergelijk de klanken van de eerste twee strofes van het gedicht ‘Via Appia’ van Alfonso Gatto.
Het grootste deel van de verzen in deze bundel maakt op mij een saaie indruk. Dat heeft denk ik te maken met het feit dat het Nederlands zich niet zo goed leent voor de korte staccato-regels. Op sommige plekken krijg ik de indruk dat het vertaalde poëzie is, dat de woorden uit hun oorspronkelijke habitat zijn gelicht, waar zij met hun ritme en klank thuis waren, en omgezet in de afstandelijke taal van een archeoloog die voor het literaire effect een soort betrokkenheid veinst:

De ‘klotsende calore’ klinkt niet naar de zinderende hitte en historische rijkdom van het Zuid-Italiaanse landschap. Het Nederlands haalt de sprankeling en de blijmoedigheid uit de tekst, tot er een bataafs imitaat van Horatius’ aere perennius overblijft dat moerassig aandoet. In het Italiaans zou het zoiets zijn als ‘calore sbattendo’, wat al een stuk minder zompig aandoet. Een Italiaanse vertaling van dit reisgedicht zou wellicht een boeiende onderneming kunnen zijn.

Op de weg van Appia is een poëziebundel voor liefhebbers van mooi afgewerkte bundels. In poëtisch opzicht valt er voor deze recensent weinig aan te beleven, ondanks de zorgvuldige afwerking en het enthousiasme van de auteur.
____

Michaël Vandebril (2021) Op de weg van Appia. Uitgeverij Vrijdag, 64 blz. € 24,95 ISBN 9789460019692