Giorgo Baffo e.a. – Vertalersweelde

Er zit poëzie in porno

door Janine Jongsma

–

–
De eerste Nederlandse vertaling van de poëzie van Giorgio Baffo (1694 – 1768) is samengesteld en vertaald door Mereie de Jong. Hoewel Baffo niet tot de Italiaanse literaire canon behoort, kan zijn werk zich meten met dat van Pietro Aretino, volgens de achterflap. Links staat in de bundel het Italiaanse origineel en rechts de vertaling in het Nederlands. Net zomin als Mereie de Jong ben ik Italiaans dialect machtig, we richten ons dus op Nederlandse vertaling. Baffo was als magistraat werkzaam bij het hooggerechtshof van Venetië, maar werd bekend door zijn pornografische gedichten in Venetiaans dialect. In zijn gedichten rebelleert hij ook tegen het stadsbestuur en de kerk. Hij droeg ze voor bij gelegenheden en schreef ze op losse blaadjes die door de stad zwierven en met rode konen gelezen werden. Gepubliceerd werd zijn werk pas na zijn dood omdat de staatsinquisiteurs het decadente en wulpse leven van de bevolking in die tijd juist aan banden probeerde te leggen. Venetië stond namelijk bekend als ‘het bordeel van Europa’.

De inleiding van De Jong biedt een hoogst interessant kijkje in het leven van Baffo, een vrijdenker pur sang. Opvallend is dat De Jong aanhaalt dat ze van de uitgeverij Stichting Spleen niet mocht toegeven aan het vermijden van onderwerpen om maar tegemoet te komen aan de geldende eisen van tegenwoordig op het gebied van politieke correctheid, de woke beweging of inclusie. Ze kreeg de vrije hand, wat moet worden toegejuicht, want Baffo lezen is ‘smeerlapperij van de bovenste plank’ volgens De Jong:

‘Nee, Baffo is niet politiek correct, niet woke, niet divers, niet inclusief, niet vrouwvriendelijk. Langs de #MeToo-meetlat gaat Baffo het niet overleven. Behoeft deze ‘poète priapique’, net als het meesterwerk van Ovidius, een trigger warning? Misschien wel. Wie nietsvermoedend een dichtbundel openslaat en vervolgens geconfronteerd wordt met een soort Pornhub avant la lettre, had dat waarschijnlijk wel van tevoren willen weten. Maar zowel met als zonder waarschuwing vormt Baffo’s werk mijns inziens een waardevol tijdsdocument. In het verre verleden was immers niks en niemand politiek correct, en als we Baffo zouden doodzwijgen, zouden we een hele geschiedenis uitvlakken, hoe kwalijk die achteraf bezien ook mag zijn.’

U bent dus gewaarschuwd.

Daar valt niets tegenin te brengen.

Ik zie dat bij het Italiaanse gedicht er sprake is van een klassiek sonnet met rijm. Het is logisch dat De Jong ervoor gekozen heeft om voorrang te verlenen aan de muzikaliteit en de woordkeus in plaats van aan het rijm. Zelf zegt zij hierover in het nawoord: ‘Van andere poëzievertalers weet ik inmiddels dat lelijk rijm kwalijker is dan geen rijm (…)’. Het is knap dat er wel zoveel mogelijk gebruik wordt gemaakt van assonantie en ongekunstelde rijm wanneer de tekst het toelaat.

Dit soort heerlijke vulgariteit zal het fantastisch hebben gedaan als voordracht. Ik zie Baffo in een drinkgelegenheid al op een krat staan voordragen met een lachsalvo uit het publiek als gevolg van de clou op het einde. Ik denk dat zo’n voordracht het nu nog steeds goed zal doen op een poëzieavond. Lees het sonnet maar eens hardop voor, de muzikaliteit spat ervan af. Leuk gevonden in dit gedicht zijn de oe-klanken die natuurlijk overkomen met ‘flamoes’ en ‘kroes’ in strofe twee en verrassend in de laatste zin met ‘pardoes’. Hier is over nagedacht. De Jong spreekt van ‘pornoclips’ en dat is een treffende omschrijving vanwege de beeldende taferelen in de gedichten. Wat opvalt is dat Baffo houdt van een fikse uitsmijter in de laatste strofe. Het doet mij denken aan de revue van André van Duin in de jaren tachtig. Niet qua onderwerp, maar wel met zo’n uitsmijter.

Ritme en assonantie vallen ook nu op, ondanks dat de platvloersheid van de tekst overheerst.

Naast de vertalingen van De Jong staan er in deze bundel gedichten van moderne dichters die reflecteren op het werk van Baffo, waaronder bijvoorbeeld Piet Gerbrandy, Kees Godefrooij van Stichting Spleen en Adriaan Krabbendam. Bert Deben, van wie twaalf (!) gedichten zijn opgenomen, laat ‘de grootste lichtekooi van allemaal’ aan het woord:

In het ‘Nawoord – over de vertaling’ vertelt De Jong over het vak van vertaler en waar je zoal tegenaan loopt. Een makkelijk vak is het niet, wel een uitdagend vak. Zo is deze vertaling tot stand gekomen door de tussenvertalingen in het Frans, Engels en het Duits van het werk van Baffo. Ze geeft aan dat dit een heikele zaak is, maar het origineel is in een taal die zij niet machtig is. Het Venetiaans dialect (sinds 2007 een officieel erkende taal) is een minderheidstaal en in het geval van Baffo heeft ze ook nog te maken met de historische variant ervan. Mereie de Jong doet ook een boekje open over het vertaaldebacle in Nederland rondom het gedicht van Amanda Gorman ‘The Hill We Climb’  bij de inauguratie van President Joe Biden. Hier was schrijver/dichter Marieke Lucas Rijneveld voor gevraagd. Zij werd naderhand afgewezen om het gedicht te vertalen, niet vanwege haar onervarenheid op dat gebied, maar vanwege haar huidskleur. Hoe kon een witte vertaler zich inleven in een zwarte auteur en in het lot van de Afro-Amerikaanse bevolking? Ik wil u een gedeelte van de mening van De Jong niet onthouden:

‘Wie mag wat vertalen? In woke kringen is men blijkbaar van mening dat een vertaler dezelfde sociale achtergrond moet hebben als de te vertalen auteur. En in de uitgeverswereld laat men zich kennelijk soms meer leiden door het effect voor de bühne dan door iemands expertise. Is de ontlezing al zo ver voortgeschreden dat een uitgever zich aan elke strohalm moet vastklampen om nog boeken verkocht te krijgen? Dat zou niet best zijn. Als de inhoud van een boek al niet wordt afgekeurd door sensitivity readers of door de redactie zelf, is de vertaler verkeerd gecast.’

Amen! Deze bundel is een smeuïg partijtje porno waar de vertaler flink haar niet preutse stempel op heeft gedrukt. Ik kan goed begrijpen dat De Jong het een weelde vond om Baffo te vertalen en zij heeft dit met verve gedaan.
____

Giorgio Baffo (2021) Vertalersweelde. Baffo in handen van Mereie de Jong. Stichting Spleen, 178 blz. ISBN 9789083023090