door Rogier de Jong
Een ondergeschoven kind onder de stijlfiguren is de allegorie. Nauw verwant aan de gelijkenis of parabel, is de allegorie een uitgesponnen metafoor die een onderliggend verhaal illustreert.
In de schilderkunst kwam de allegorie vaak voor (Bruegels Parabel der blinden is een beroemd voorbeeld) en ook in de literatuur was ze een geliefd stijlmiddel. Het Nieuwe Testament staat vol met gelijkenissen, terwijl in De Republiek van Plato een parabel als Schaduwen in de grot overbekend is, een allegorie die de Amerikaanse dichter Delmore Schwartz op zijn beurt inspireerde tot het gedicht In Plato’s grot. Af en toe zien we de allegorie weer in de film opduiken (Life of Pi) en recent op Netflix (Keep Breathing).
Dat laatste verhaal gaat over een jonge vrouw die als enige een vliegtuigcrash overleeft in de wildernis van Noord-Canada. Ze heeft in die ruige natuur zonder eten en drinken en vol hongerige beren geen enkele kans. Het drama spitst zich toe op de vraag of ze de catastrofe zal overleven en zo ja, hoe. Daarbij passeren alle clichés van het genre de revue: van het bergen en begraven van de dode piloot tot het zoeken van water, het eten van giftige bessen en het opduiken van gezonken bagage. Als eigentijdse noot zien we haar in de lucht zwaaien met een natte telefoon die in de Northern Territories ook nog eens geen ‘bereik’ heeft.
Maar dan. In een sleutelscène zien we haar in een rotsspleet vallen waar ze vecht tegen haar wanhoop en de inwendige stem van haar (hippie)moeder die haar aanraadt op te houden met vechten. Dat gaat natuurlijk zomaar niet: de jeugd heeft de toekomst, ook in Plato’s grot, en zo begint een doorsneesurvivalverhaal zich langzaam te ontwikkelen als een coming-of-age-drama waarin de allegorie het gaandeweg van de vertelling overneemt en de contouren van een verborgen verhaal opdoemen. Dat verhaal ga ik hier uiteraard niet verklappen.
Eigenlijk is deze serie over het schijnbaar afgekloven thema ‘overleven-na-vliegtuigcrash’ één lange parabel over opgroeien, volwassen worden en de manier waarop de daarbij behorende tegenslagen het hoofd moeten worden geboden, met alle strijd en pijn die daarbij horen. Dat daarbij foute keuzes gemaakt worden, spreekt vanzelf. Wijsheid komt je niet aanwaaien. Zeer toepasselijk haalt Keep Breathing daarom het gedicht The Road Not Taken van Robert Frost aan:
De weg die ik niet insloeg
In een geel bos gingen twee paden uiteen.
Jammer dat ik niet beide kon nemen.
Als wandelaar uit één stuk bleef ik staan
en keek peinzend naar de eerste weg
die ergens in de verte in de struiken verdween.
Ik nam toen de ander, die betere papieren had,
omdat hij grazig en maagdelijk leek,
alhoewel hij op het vlak van begaanbaarheid
veel minder dan nummer een was versleten.
Beide wegen waren bedekt met blad
waarop geen mensenvoet had gestaan.
Ik besloot nummer een voor later te bewaren,
hoewel ik bij voorbaat wist
dat ik dat plan weer zou laten varen.
Ooit zal ik met een zucht vertellen
hoe ik in mijn jeugd dwaalde.
Twee wegen gingen in een bos uiteen
en ik koos voor de onbegaanbare,
die de rest van mijn leven bepaalde.
Cider Mill Press, 2019
Vertaling: Rogier de Jong
Foto: © Library of Congress
Is de allegorie uit de mode vanwege de zedenles die achter de vermomming schuilt? We laten ons in dit posthedonistische tijdperk niets meer vertellen. De kerk heeft afgedaan, filosofen zijn elitaire leuteraars en journalisten leugenaars. Maar als het een goede parabel is, zoals Life of Pi, word je het verhaal ingezogen en verleid om de verborgen boodschap via een schokeffect tot je te nemen. Geef toe: de aanwezigheid van een tijger in een klein bootje is adembenemend. Wat die tijger en al die andere dieren in die ark doen, wordt aan het eind van de film duidelijk en blaast je als toeschouwer uit je stoel.
In Keep Breathing is dat minder het geval. De wetten van het survivaldrama staan het niet toe en bovendien is het genre zo uitgemolken dat alle invalshoeken wel zo’n beetje verkend zijn. Behalve dan de allegorie. Gezien de symbolische waarde van het overlevingsverhaal natuurlijk een doodzonde. En zo zien we onder de vermomming van een survivalvertelling zich een vrij grimmig coming-of-agedrama voltrekken. De ontroering schuilt in de herkenbaarheid van het verhaal: ja, dit overkomt ons allemaal. Iedereen moet vechten om zijn hoofd boven water te houden. Hoogste tijd om de allegorie weer in ere te herstellen.
foto Keep Breathing film-rezensionen.de
–
