Hier tovert beeldrijke poëzie over pijn
door Tom Veys
–
–
Bij uitgeverij Atlas Contact verscheen Blauwe hanen van Elmar Kuiper. De Leeuwarder Courant schrijft over deze bundel: ‘Hier trekt een dichter alle registers open, ook die van zichzelf.’ Beter kan ik het niet verwoorden. Elmar Kuiper is een taalwonder, die het vernuft heeft om hardheid om te zetten in lyriek, zijn woorden fascineren. Op de achterflap van Blauwe hanen staat ‘(Elmar) Kuiper is een lyricus pur sang, zij het tegendraads en scherpgerand.’ En heel raar: je geniet bij het lezen van iets waarop je het eerst gezicht een afkeer zou van hebben. Deze dichter kan perfect pijn onder woorden brengen.
Een beetje opzoekwerk naar de titel leert dat de blauwe haan een kippensoort is die bijna verdwenen was door de Amerikaanse industriële kip, omdat ze te langzaam groeide voor de pluimvee-industrie. Misschien is de trage groei het best van toepassing voor deze poëzie. De Noord-Hollandse blauwe haan is statig, mooi om te zien. De dichter in deze bundel observeert en spreekt magistraal. Het patroon van de veren vinden we overigens terug op de voorkaft van de bundel met achter het patroon van de veren in rode letters Blauwe hanen. De dichter drukt hier wellicht iets bloederigs uit.
Blauwe hanen komen op verschillende plaatsen in de bundel voor, onder ander in het volgende gedicht. Elmar Kuiper, de dichter, verduidelijkt het zelf.
–
blauwe hanen
schokken licht.
–
als hun droom wordt bevoorraad lokken ze
met vreemd klokkende geluiden hun hennen.
–
blauwe hanen
luisteren loom
–
als een ei is gelegd en kraaien
nooit te pas en te onpas.
–
als hun kreten ongehoord blijven
verlaten ze hun zitstok en gaan
–
in het stikkedonker
op hun tenen staan.
–
blauwe hanen
tokken zacht
–
en rekken hun halzen zo uit dat ze
gemakkelijk bij de sterren kunnen.
Elmar Kuiper schreef al eerder zes Friese bundels. Zijn Nederlandstalige gedichten werden gebundeld in Hechtzwaluwen en Ruimtedier. Twee titels waarbij we als lezer onmiddellijk verlangen om de bundel te lezen. Hier is een dichter aan het woord.
Vooraleer ik de overtreffende trap voor deze bundel wil hanteren, wil ik dit staven met enkele voorbeelden.
Op stilistisch vlak bevat deze bundel zowel korte ‘gepunte’ gedichten, als lange prozagedichten waarbij de poëtische sprongen soms ver, maar altijd poëtisch zijn, Elmar Kuiper is meesterlijk in zijn beelden. Zoals eerder vermeld, trekt deze dichter alle registers open. Dit is een grote sterkte in deze bundel. Vrijwel alle gedichten vinden hun juiste plaats op het blad, zowel de korte als de lange gedichten. Deze dichter speelt vaak mooi met de bladspiegel en soms ook met de typografie.
Inhoudelijk zijn de meeste gedichten ‘scherpgerand’. Vogels en pijn zijn daarbij de leidmotieven. Ik verduidelijk met het volgende, korte gedicht uit de bundel:
–
de wonden
houden hem scherp.
–
de wolk op franjepoten
die hij ooit was,
–
de haan die hij is.
–
als je goed luistert hoor je zijn kraai
die door de muur heen dringen wil.
De interpunctie in dit gedicht komt tot zijn recht door de beelden die wat bedenktijd vragen. De leestekens staan intuïtief op de juiste plaats en maken gepast een ruimte.
Deze dichter werkt, zoals eerder vermeld, vaak met originele beelden, zoals in het volgende fragment: ‘de tijd // miauwt met een kromme, slanke haaksnavel, // poetst en pulkt / vleesresten van nagels, // werkt als een preparateur // de scheuren bij, (…)’
De langere gedichten of prozagedichten excelleren eveneens in beeldtaal. Bovendien is er veel klankrijkdom in de gedichten. De woordenschat of intertekstualiteit eist hierbij soms wat opzoekwerk. Neem het gedicht ‘LEVENSDROOM’: ‘ik was een blauwhelm en denderde op rupsbanden over een zanderige / B-weg, ik ventte kauwgom en Lucky Strikes uit en kreeg een kus van / een lachende latino. ik was Roodbaard, mijn gevederde vrienden wrikten de / licht golvende pannen los. een Liebherr schilde de asgrijze huid. (…)’
Zoals je merkt, is Blauwe hanen een heel gevarieerde bundel, zowel qua taal als qua inhoud. Bij nader inzien is deze bundel heel vakkundig opgesteld, heel lyrisch. De opstap voor deze poëzie is misschien soms hoog, maar deze bundel loont meer dan de moeite. Het is fijnproeverswerk voor de literaire lezer. Blauwe hanen kunnen volgens de bundel makkelijk bij de sterren, dat geldt ook voor de dichter.
___
Elmar Kuiper (2023). Blauwe hanen. Atlas Contact, blz. 72. 19,99 euro. ISBN 9789025473686
