door Hans Puper
Op 27 september is Mustafa Stitou gast op Meander Live in Zutphen. Hij leest dan zijn laatste bundel in zijn geheel voor: Waar is het lam? Esther Jansma (i.c. Wiljan van den Akker), Iduna Paalman en Ester Naomi Perquin gingen hem voor.
De titel verwijst naar Genesis 22. Het verhaal is bekend: God wil Abrahams gehoorzaamheid op de proef stellen en beveelt hem daarom zijn zoon Isaak te offeren. ‘Waar is het lam?’, vraagt deze als hij ontdekt ze op weg naar de offerplaats wel hout, vuur en een mes bij zich hebben, maar geen offerdier. Daar aangekomen bindt Abraham, die in onze tijd ongetwijfeld zou zijn veroordeeld tot tbs met dwangverpleging, Isaak vast, legt hem op het altaar en pakt zijn mes om hem te slachten. Maar het loopt goed af, voor Isaak tenminste. God is tevreden met het ontzag dat Abraham hem heeft betoond en zorgt voor een ram als offerdier.
Dit motief, het offer, speelt een centrale rol in de bundel. Als godsdienstig ritueel om God te dienen en gunstig te stemmen, maar ook in ruimere zin: het gevoel buitengesloten te zijn, of je in ieder geval zo te voelen: de dichter heeft het geloof losgelaten en is een vreemde geworden voor zijn ouders en familie. Dat gaat bij hem gepaard met schuldgevoel en angst. In feite offert hij zichzelf, omdat hij het gevoel van dreiging lange tijd niet kan weerstaan, ‘oude angst pompend / door [zijn] aderen // oude schaamte stolpend / over [zijn] autonomie (52).
Een mens lijkt niet zonder riten te kunnen. De dichter laat er zelf een ontstaan door op een stuk karton met een stift aan de linkerkant een lijstje met goede dingen te schrijven en rechts een met slechte. Dat laatste snijdt hij er met één haal van een stanleymes af en gooit het weg. Het lijkt de bezwering van zijn angsten te zijn. Mooi zijn de laatste regels van het gedicht, waarin je uit de herhaalde handeling een rite ziet groeien: ‘Het is de uitdrukking van een verlangen / maar zolang ik deze handeling / op gezette tijden blijf herhalen / ook de bevrediging ervan.’ (11)
Stitou beschikt over een ruim scala aan poëtische middelen, waarmee hij varieert. De gedichten hebben gemeen dat ze uitstekend in het gehoor liggen.
Een voorbeeld van die variaties. Het lange gedicht ‘wie dat daar?’, is het verhaal over een aap als huisgenoot. (Of is het een verbeelding daarvan? ‘Lieg ik?’, schrijft de dichter aan het eind van de eerste strofe. ‘Nee ik overdrijf. Lieg ik? / Ja, de waarheid / misschien. Daarin vind ik vreugde.’ (71)).
De zevende strofe luidt aldus:
Woedt zij, is zij de woede.
Troost zij, zij is de troost.
Als zij wreed is, is zij de wreedheid.
Leep, de leepheid.
Angstig, één en al angst.
Sombert zij, is zij de somberte.
Lacht zij, zij is louter lach.
Zeven keer een vaststelling, eindigend met een punt, waardoor ze stuk voor stuk extra nadruk krijgen. De herhalingen (of bijna-herhalingen) vallen direct op: ‘Woedt’ ‘woede’, ‘Troost’ ‘troost’ et cetera. Let op de volgorde van de woorden voor en na de komma: ‘zij, is zij’ ‘zij, zij is’ ‘is, is’. In regel 4 en 5 staat een chiasme: ‘leep’ en ‘angst’ (zonder achtervoegsel) en ‘leepheid’ en ‘Angstig’ (met achtervoegsel) staan kruiselings tegenover elkaar; daarnaast bevat regel 4 een lidwoord, regel 5 geen. En tot slot de parallellie van de regels 6 en 7 met 1 en 2: ‘zij, is zij’ en ‘zij, zij is’.
Stitou leest zeer goed voor. Op YouTube staat zijn optreden op de 39e Nacht van de Poëzie, waarin hij vijf gedichten voorleest uit Waar is het lam? Let eens op het ritme in het tweede gedicht, Ze kneedt het deeg met haar vuisten, dat het kneden van brood verbeeldt.
https://www.youtube.com/watch?v=WSZOjyNhzYA
Ik ben verre van volledig geweest. Dat hoefde ook niet, want dit is geen recensie. Het was mij voldoende te laten zien waarom ik enthousiast ben over deze bundel.
___
Meander Live vindt plaats op 27 september in het Luxor Theater, Houtmarkt 64, Zutphen. Aanvang 20.00 uur, entree € 10. Kaartverkoop: luxorzutphen.nl of aan de kassa.
