Bijzonder intrigerende poëzie
door Janine Jongsma
–
–
woon ik nu op suikerheuvel
suiker is geld en liefde is macht
jij bent van beide de bank
rond de heuvel vliegen vlinders
ik heb een kamertje aangevraagd
tussen de rotsen kleine eekhoorn
geef me een pijnstiller en stroom
iemand moet dit zwembad vullen
de eekhoorn heeft gesproken en ik heb geluisterd
geroepen gerookt en de granaatappellimonade
naar binnen getikt een flesje koude trillend
tegen mijn tanden en gieten maar
krijg ik klappen kleine eekhoorn
kan ik hier waarden winnen
of ben ik zo binnen als een huis
Vincent Van Meenen creëert in de eerste afdeling ‘ik ben paardenbloemen’ van zijn debuut Alle fonteinen een ‘Vincent in wonderland’. Je gaat mee in zijn surrealistische wereld, zoals je dat als kind deed wanneer er een sprookje werd voorgelezen. De beelden in bovenstaand gedicht buitelen over elkaar heen; we zijn op een ‘suikerheuvel’, maar wie de ‘je’ is die van ‘beide de bank’ is, komen we niet te weten. De ik-figuur wil er wel wonen en heeft ‘een kamertje aangevraagd’. Dan heeft de ik plots een pijnstiller en stroom nodig omdat iemand het zwembad moet vullen. Blijkbaar geeft de kleine eekhoorn een hele preek waar de ik van onder de indruk is, maar zich ook over opwindt (‘geroepen’, ‘gerookt’). Nu komt de laatste strofe; zal hij klappen krijgen, kan hij hier ‘waarden winnen’ of wordt hij toegelaten? Dit soort gedichten moet je niet gaan ontrafelen – dat is namelijk onmogelijk. Je moet ze ondergaan en je fantasie de rest laten doen. Buiten de eekhoorn om komen er ook zwanen voor. De ik-figuur wilt proberen om een leven op te bouwen met de zwanen (niet ‘met zwanen’, maar ‘met de zwanen’).
Van Meenen heeft een aantal romans geschreven en is sinds 2018 meervoudig laureaat van de Maarten Inghelsprijs. Klik vooral op de link om de waarde en betekenis van deze prijs te achterhalen! Er staat ook een zwart-wit foto van de dichter in de bundel, ergens doet die mij denken aan een oude filmfoto van Alain Delon uit de jaren zestig. De gedichten in Alle fonteinen hebben geen titel. De bundeltitel is ontleend aan een fragment uit een gedicht.
De eerste afdeling geeft mij het idee dat het imaginaire dient als vlucht om iets van binnenuit uit te bannen. Het komt door zinnen zoals deze: ‘mijn hobby is vlinders vangen / flessen leeggieten tot ik op de hotelkamer / hartenkreet na hartenkreet om droogte smeek’. En: ‘bomen hebben wortels om ze staande te houden / wij proberen te ontsnappen.’ Voor de hand ligt alcoholisme en dit blijkt te kloppen. De eerste afdeling eindigt met deze twee laatste strofen:
het is tijd om de sessie met wijn te bezegelen
het hoofd te richten tot de schepper
de bedenker van de ranking
lieve moeder ik richt me tot jou
het ijs is op veel plekken dik genoeg om op te schaatsen
toch ken ik maar één verlangen
ik zak er heelhuids koud doorheen
Deze bundel is gericht aan zijn moeder die verslaafd is aan alcohol. De eerste afdeling komt nu in een ander licht te staan.
In de tweede afdeling zijn we in Spanje, de titel is: ‘Bilbao’, dat is een grote stad in het noorden. Hier staan schrijnende gedichten in. Het kind – en zijn broertje(s) en/of zusje(s) – dat alleen wordt ‘opgevoed’ door moeder die het niet kan opbrengen om hartelijk en lief te zijn, maar onverschillig is omdat de fles op nummer één staat in haar leven. De haat-liefde verhouding, de onmacht, frustratie en het onveilige gevoel, komen allemaal aan bod. Ik hoef aan niemand uit te leggen wat een impact een aan alcohol verslaafde alleenstaande (!) ouder heeft op het leven van een kind. Het tekent je voor de rest van je leven.
ik zet een bordje klaar met kattenvoer en water
–
——— —ruik je dat
–
dat ben jij met je weigerachtige gebrek aan warmte
lazarus in de tuin met je eigen stekels en de gorilla
–
lukt het om jezelf te vergeten
–
we houden ons stil op de achterbank
de slagboom van de parking gaat omhoog
je vloekt
Er verschijnt een ‘gorilla’ in beeld, die volgens mij een metafoor is voor alcoholisme – of misschien voor een kwade dronk. Opvallend is dat in de tweede afdeling de zwanen terugkomen in een andere vorm, namelijk op het badpak van moeder. Ook is de suikerspin terug: ‘waar bewaar je je liefde / suikerspin mijn zoete draadjes niets’.
In de derde afdeling ‘Terhulpen’ gaan we weer de richting op van het surreële. De gorilla komt opnieuw in beeld: ‘toch een reden om te drinken / om te dansen met de gorilla / in de kooi van de gorilla / te omarmen de gorilla.’ Hier wordt de gorilla als metafoor voor alcoholisme voorgesteld als de minnaar van moeder. Zeer treffend.
De moeder takelt ernstig af en sterft uiteindelijk. Het lijkt erop dat het kind volwassen is geworden en op een bepaalde manier vrede heeft gevonden, alsof uiteindelijk is doorgedrongen dat alcoholisme een ziekte is en het losstaat van de vrouw die ze ooit was voordat ze verslaafd raakte.
leg af de rol de plicht en het gebaar
word opnieuw iemand met wie men
kan kennismaken met een glimlach en een gele cabrio
met een richting om in weg te rijden
koket of laks zoals jij wil
–
neem de controle over je eigen roer
je eigen zeilen en je eigen vingernagels
wees iemand met een kans
–
om alles te vernieuwen om alles opnieuw
hopeloos in de soep te laten draaien
het is jouw leven jouw soep
jouw stem in mijn hoofd
sterf moedertje sterf
sterf hard sterf elke dag opnieuw
kom in mijn armen
Vincent Van Meenen heeft met dit debuut een bijzonder intrigerende en persoonlijke bundel afgeleverd. De beeldrijke, denkbeeldige wereld is vervlochten met de harde realiteit van emotionele verwaarlozing. De strijd tussen afkeer en liefde voor de moeder is het overkoepelende thema. Persoonlijk vul ik in dat de titel, ‘alle fonteinen’, de fonteinen zijn die alcohol spuiten met woede, pijn en onmacht, maar ook de fonteinen die water spuiten met liefde en zorgen om moeder. De dichter is in staat gebleken om voldoende afstand te bewaren, zodoende wordt het nergens pathetisch. Het is aan de lezer om uit te vissen hoe de surreële wereld zich verhoudt tot de realiteit.
____
Vincent Van Meenen (2025). Alle fonteinen. Das Mag uitgevers,102 blz. € 32,50. (gelimiteerde luxe uitvoering). ISBN 9789493399150
