Tussen platteland en grootstedelijkheid
door Tom Veys
–
–
De vertaalde bundel De grote oversteek is voor een aantal aspecten bijzonder. Allereerst krijgt een bundel uit 1924 de aandacht. Honderd jaar later lezen we gedichten in een andere tijdsgeest. Vorm en inhoud kunnen verschillen met hedendaagse gedichten. Hier valt op hoe ‘modern’ Blaga schreef voor die tijd, zeker qua vorm. Ten tweede, het gaat hier over een Roemeense dichter die op het vlak van beelden sterk uit de hoek kon komen. De vlotte vertaling is ook een verdienste van vertaalster Joan Stam. Zij studeerde Nederlands, Frans en Roemeens. De bundel În marea trecere van Lucian Blaga verscheen in 1924. Voor de vertaling is gebruik gemaakt van de editie die in 1968 verscheen bij Editura pentru literatură.
Lucian Blaga, de dichter, werd in 1895 geboren in Lancrăm, een klein dorp in Transsylvanië, dat zich nu in Roemenië situeert. Transsylvanië was toen nog een onderdeel van de Oostenrijks-Hongaarse dubbelmonarchie. Blaga was de zoon van een orthodoxe priester. Nadat zijn vader stierf, verhuisde hij, samen met zijn moeder en met de rest van het gezin, naar Sebeş. Deze bijzondere levensloop is bepalend voor zijn poëzie. De invloed van ‘de oosterse wereld’ in een klein dorp en ‘de Duits-Saksische cultuur’ die in Transsylvanië aanwezig was, zorgen voor twee interessante invalshoeken. Enerzijds voel je de bucolische onderstroom, anderzijds de brede, filosofische beelden in de gedichten. Het leven van het Roemeense platteland is trouwens een geschenk dat zich in de gedichten van Blaga ontplooit. ‘Kijk, het is avond. / De ziel van het dorp fladdert om ons heen / als een vage geur van gemaaid gras / als een val van rook uit rieten daken / als een dans van geitjes op hoge graven.’ ‘In De grote oversteek vinden we de magische sfeer van het dorp’, vermeldt Joan Stam.
Blaga was destijds goed ingebed in de culturele wereld. Hij publiceerde gedichten, toneelstukken en filosofische essays. ‘In 1948 werd zijn werk door het communistische regime ongewenst verklaard en hij kreeg ontslag. Het maakte hem tot sociale outcast: hij kon niets meer publiceren en moest zich beperken tot vertalen.’ Zelfs het vertalen deed hij met verve. Hij zorgde voor de eerste vertaling van Goethes Faust in het Roemeens. In 1961 stierf hij aan kanker.
De gevoelige Lucian Blaga schippert dus tussen platteland en grootstedelijkheid. De symbolische oversteek die we in de titel herkennen, is in veel elementen te vinden. In een leven naar de dood, in een dood naar het leven. Die oversteek gaat altijd gepaard met vrij originele beelden, zoals de slang van het goede of de dichter gaat op weg ‘met gesloten ogen’. Het gedicht ‘Aan de lezers’ begint met een poëtische plaatsbepaling. Later in het gedicht worden verschillende gedachten ontwikkeld.
–
Hier is mijn huis.
Ginds is de zon en de tuin met de bijenkorven.
Jullie lopen op de weg, kijken door de spijlen van het hek en
wachten tot ik spreek.
Waar zal ik beginnen?
Geloof me, geloof me,
waarover ik ook maar spreken kan zoveel als je wilt
over het lot en de slang van het goede,
over aartsengelen die met de ploeg
de akkers van de mens bewerken,
over de hemel waarheen we groeien,
over haat en verval, droefheid en kruisiging,
en voor alles over de grote oversteek.
Maar woorden zijn de tranen van hen die
zoveel hadden willen huilen en het
niet hebben gekund.
Heel bitter zijn alle woorden.
Daarom, laat me
stil in jullie midden gaan,
de weg opgaan met gesloten ogen.
Blaga is goed vertrouwd met de Bijbel, hij hanteert vaak een heldere taal. In ‘Psalm’ worstelt hij met God, zoals in vroegere oude psalmen ook het geval was: ‘Jouw verborgen alleen-zijn heeft mij altijd pijn gedaan / God, maar wat kon ik doen?’ (…) ‘Kijk, de sterren komen de wereld binnen / samen met mijn droef gevraag.’ De dichter speelt met poëzie en vragen.
Stam, de vertaalster, zegt: ”Het dorp, de stilte, en de verborgenheid van God’ zijn ‘drie belangrijke thema’s uit De grote oversteek’.” De natuur zet eveneens de dichter aan tot poëtische vragen. Mystieke zinnen duiken in de bundel op, zoals: ‘De schaduw van de wereld trekt door mijn hart.’ Uit het gedicht ‘De oude monnik fluistert mij op de drempel iets toe’. Of ‘Overal is herrijzenis, op de weg / en in het wakkere licht.’ Uit ‘De dagelijkse wederopstanding’.
Het mystieke element komt nog sterker tot uiting in het gedicht ‘Het geheim van de ingewijde’. In dit gedicht zijn enkele referenties te vinden aan het Bijbelboek Apocalyps of De Openbaring van Johannes, met name over het hemel- en wereldbeeld.
–
De laatste dag. Mens het is waar
niets is veranderd
van alles wat was,
daarboven draait dezelfde hemel
daaronder ligt dezelfde aarde.
Maar er is een lied opgegaan in de ruimte,
groot en vol geheim in de ruimte.
Het lijkt of graven zijn opengegaan in de diepte en
dat daaruit ontelbare
leeuweriken zijn opgevlogen in de lucht.
Mens, de laatste dag
is als elke andere dag.
Buig dus je knieën,
wring je handen,
open je ogen en verwonder je.
Mens, ik zou nog meer gezegd hebben
maar waartoe –
want buiten komen dezelfde sterren op
en ze wenken mij: zwijg
en ze wenken mij : zwijg.
Opmerkelijk in de bundel is het gedicht ‘De arbeider’. De dichter toont hier een grote empathie voor het harde werk. De medemenselijkheid bepaalt Lucian Blaga, denk ik.
–
Jij beult je af, gespannen als een boog
naast grote ijzeren wielen.
Tussen je vingers verbrijzel je de borsten van de
materie.
Je handen zijn van olie en je ochtenden berookt.
Arbeider, met je blauwe leren voorschoot,
voor jou zingen machines
mooier dan nachtegalen.
–
(…)
De grote oversteek eindigt met een ‘Epiloog’: ‘Ik kniel in de wind / naast de aller-bedroefdste ster.’ De dichter laat hier poëtisch veel open.
Lucian Blaga laat je tot slot thuis voelen in zijn verzen, schijnbaar, want de vorm en de inhoud zetten je aan het denken, misschien niet op het eerste gezicht, maar menselijke gevoelens worden getransformeerd. Blaga schrijft heldere dichtregels met diepe indrukken, tegelijkertijd stelt hij vragen. Hierin zit poëzie.
Elke bundel werd overigens na het colofon genummerd. De omslag werd handgedrukt met loden letters en is op die manier uniek.
____
Lucian Blaga (2025). De grote oversteek. Vertaald door Joan Stam. Uitgeverij Vliedorp, blz. 41, € 10,00. ISBN 9789460481406
