Judith Herzberg – Kneedwezens

Een cadeautje van een groot dichteres

door Hans Franse

–

–
Als iemand jarig is geef je de jarige een cadeautje. Judith Herzberg is 90 jaar, geboren op 4 november 1934. In plaats van iets te krijgen, schonk zij ons de mooie gedichtenbundel Kneedwezens, waarin we alles herkennen wat we van deze bijzondere dichteres zo waarderen. Het als terloops noteren, scherpe observaties en bedrieglijke eenvoud. Het leuke van deze bundel is dat het zowel oude als actuele poëzie bevat, we kunnen meeleven met de bijzondere poëzie van Judith Herzberg en ervaren wat de consistentie is in haar dichtkunst.

De titel ‘Kneedwezens’ komt uit een dialoog uit scène 18 van haar toneelstuk Leedvermaak, dat door Frans Weisz verfilmd is. Pien, een toevallige bezoekster van het huwelijksfeest, centraal in het toneelstuk, vertelt over haar ‘kinderen’ die overal bang voor zijn: ’(…) angst! angst! angst! Voor van alles en nog wat. De een voor wezens van een andere planeet, de ander voor kneedwezens, Sara’tje voor tijgers en leeuwen’. Riet, de onderduikmoeder van de bruid, vraagt dan wat ‘kneedwezens’ zijn. Antwoord van Pien: ‘Ja dat heeft Rivka. Kneedwezens. Van klei of zo zeker. Maar ze is er als de dood voor. Gillend ‘s nachts wakker worden en zo’. Het is het motto van deze bundel, waarin 35 gedichten zijn opgenomen.

Het zijn oude en nieuwe gedichten: het oudste komt uit 1961 en verscheen in Tirade, het meest recente is uit augustus 2024. In dit mooie boekje komt dus een heel dichtersleven voorbij van een de meest markante en grootse dichteressen uit onze tijd. Judith Herzberg debuteerde in 1961 in Vrij Nederland met het gedicht: ‘Wij zelf en onze planten’. Tot het verschijnen van haar eerste bundel Zeepost in 1963 schreef ze voor Vrij Nederland, het Hollands Weekblad en Tirade, waarin in de 5^e jaargang in 1962 dit gedicht verscheen, een liefdesgedicht.

Ik vind het een meesterlijk gedicht, een klein meesterwerkje, waarin alles al terug te vinden is wat Judith Herzberg tot een groot dichteres maakt: het is kort, helder, scherp geobserveerd, afstandelijk, bijna ironisch geformuleerd, de taal is heel direct. Het is of ze ons bijna nonchalant wat vertelt, het lijkt zo makkelijk, maar er is een moeilijk uit te leggen diepgang, die je als aandachtige lezer wel voelt.

Ik heb voor deze recensie (wat moet je trouwens recenseren? Herzberg heeft bewezen wie ze was, haar palmares is groot) een aantal fragmenten uit de gedichten genomen, die zo mooi zijn, dat je als dichter alleen maar verlangt zo te kunnen schrijven

Uit het gedicht ‘ACHT’, ook uit Tirade in 1963 de laatste strofe: ‘Maar wij bestaan / in plaats van niet. / Mijn kleine zoon kijkt naar zijn handen / en ziet niet dat hij verandert. Of de eerste strofe uit het in Het Parool in 2023 verschenen gedicht ‘DE HOOP EN’: ‘Er gaat een hoop veranderen / werd ons beloofd. / Zelfs de hoop zelf. / Hoop, schuchtere broer van moed.’

Of het ‘LIED 3’ van de triptiek ’DRIEMAAL LIED UIT VROUW OF VOS’:

Ze luistert naar de werkelijkheid om haar heen en noteert dat soms met humor zoals in deze geestige maar voor de goede lezer toch ook wat diepgaander dialoog, genoteerd bij een groenteman in de:

De hoge kwaliteit van dit mooie boekje maakt dat het een plezier is om het te lezen. Judith Herzberg werd afgelopen november 90 jaar. Ze heeft een lang leven achter zich, het was ook een bewogen leven, de oorlog speelde een grote rol, haar Joods zijn is vaak te herkennen, al zou ik het zeker geen Joodse poëzie noemen. De wijsheid van de ouderdom levert een bezinning op op datgene wat wegvalt, vrienden en geliefden. Ik ben blij met die wijsheid, met het kunnen berusten en toch verwonderd zijn en het meesterschap over de taal zo te kunnen handhaven. Tot slot citeer ik het meest recente gedicht dat in de bundel staat, het is gedateerd: zaterdag, 17 augustus 2024. Ze beschouwt een schilderij van de veelzijdige beeldende kunstenaar, tevens schrijver en dichter, Peter Bes, geboren in Den Helder en nu woonachtig in Anna Paulowna. Ze zag een schilderij in de IJssalon van Aris en Gré Laan in Den Helder, een IJssalon die ook ruimte biedt aan kleine, frisse en ongebruikelijke exposities. In de Kunsthal was een expositie ter gelegenheid van hun jubileum. Het kijken naar dat werk leverde een reeks observaties op. De tijd staat stil in een portret van een gestorven geliefde dat ze zo graag met ‘ochtend ogen’ nog eens zou willen zien.

Ik realiseer me dat mijn recensie meer van bewondering dan van kritische bezinning en beschouwing getuigt en zeker geen letterkundige en diepzinnige analyse bevat. Maar wanneer een groot dichteres 90 jaar wordt, dan vind ik dat dat mag.
____

Judith Herzberg (2024). Kneedwezens. Uitgeverij De Harmonie, 48 blz. € 21,90. ISBN 97894 63362139