Max Greyson – Dramaturgie van het loslaten

Licht op een schaduwcomponist

door Ivan Sacharov

–

–
Van Max Greyson verscheen de derde, symmetrisch opgezette dichtbundel: Dramaturgie van het loslaten. In vijf ‘bedrijven’ (waaraan nog een ‘Ouverture’, ‘Interlude’, en ‘Epiloog’ zijn toegevoegd) wordt een relatie beschreven die afloopt. Of eigenlijk: wordt het loslaten van die relatie en het vertragen van het loslaten in beeld gebracht. Het eerste gedicht van het eerste bedrijf (‘Jij’):

‘Jij’, staat voor degene met wie de relatie centraal staat en die in dit gedicht met ‘je’ wordt aangesproken. Het laatste bedrijf heeft de titel ‘Ik’ (waardoor alles in de bundel in zekere zin omvat wordt door de relatie ‘Jij’ <–> ‘Ik’). Maar naast deze persoonlijke connectie biedt de tekst nog andere mogelijkheden om ‘in te stappen’. De zaal is nog leeg, de scène nog schoon, inderdaad: de bundel is nog ongelezen. Dat is het perspectief van de lezer, vóór hij gaat lezen. De lezer, die zowel performer als toeschouwer is: ‘in de coulissen wemelt het van ons’, ja, van (ons) lezers! Wij, met ‘ons verleden’, dat invloed heeft op hoe we lezen. Ons overkomt dus in zekere zin hetzelfde als de acteurs die worden beschreven. Met de bindingsangst erbij, en de ‘rug die zich recht’: je moet het er maar op wagen om gedichten te gaan interpreteren! Het kind in ons lacht met stof in de mond, die de dichter aanreikt.
Dat het misschien niet zo bedoeld is maakt niet uit. Een tekst gedraagt zich autonoom. En natuurlijk gaat dit gedicht ook over de personen die worden opgevoerd. Acteurs die een toneelstuk beginnen? Wellicht. Maar we kunnen ze ook zien als mensen die acteren voor elkaar en voor de lezer, die zich met hen onderhoudt. Wat dat laatste betreft: ik had een vreemde ervaring; ik voelde – net als de opgevoerde personages – bindingsangst… met deze poëzie! Ik betrapte mezelf erop dat ik de gedichten, ondanks de speelse en lenige taal, aanvankelijk eigenlijk een beetje saai vond. Misschien door de toon, en juist door het speelse gemak waarmee deze dramaturgie, voor mijn gevoel, een tikje te ‘salonfähig’ wordt gebracht. Ach, ‘angst’ is misschien niet het juiste woord, hoewel de angst zeker reëel kan zijn dat men zijn tijd verdoet. Gelukkig verdween dit gevoel naar de achtergrond toen ik beter ging lezen, m.n. in dit toch wel fraaie gedicht:

Ook hier lenige taal, maar de speelsheid overtuigt omdat onder het tapijt van de tekst een zekere ernst schuilgaat. Het ‘laagpolig tapijt’ blijkt polarisatie tegen te gaan. ‘Bij je zijn’, verandert in een ‘bijna niet meer bij je zijn’, en de ik-persoon wordt de ademhaling (de bezieling?) van de ander (briljant: want er wordt in- en uitgeademd, wat het voortdurend aarzelen tussen ‘blijven’ en ‘gaan’ subtiel weergeeft). Ondanks dit laag-polige blijft het echter lastig voor de ik-persoon om niet te willen vertrekken, getuige de vijfde strofe. Hij ‘moet het stuk garen zijn dat achterblijft in het oog van de naald’. Mooi. Maar men lette op dat woordje ‘moet’: weerspiegelt dat geen bindingsangst? En dan nog de ouders die als losse eindjes worden voorgesteld: ‘een moeder in de ene hand, een vader in de andere’. Prachtig ambivalent beeld. In de één na laatste strofe wordt gewacht ‘tot we iets anders worden / dan onze ouders, iets duurzaams’. Dat zet aan het denken (ook dit is ambivalent). De losse eindjes komen – onopvallend – terug in de laatste strofe, in ‘het rafelen’. Men vraagt zich af: zijn de ouders gescheiden? Komt de bindingsangst daar vandaan? Drama’s beginnen niet zelden in de stille uithoeken van het leven.

Voelde deze eeuwige twijfelaar zelf ook een tekort aan ernst in zijn kunst? Of – en dat is misschien hetzelfde – hoopte hij door over (relationele) grenzen heen te kijken zijn poëzie meer diepgang te geven? In het tweede bedrijf haakt hij aan bij de actualiteit door de vluchtreis naar België van een Afghaans meisje (pleegdochter?) te beschrijven. ‘Dichters zijn pleegouders voor ellendige verhalen’, staat er. Ellendig is het zeker voor het meisje. Misschien omdat ‘Ze weet dat de werkelijkheid niet deugt’, en omdat ze elke avond wiegeliedjes neuriet: ‘voor het kind dat ze niet heeft / het kind dat ze niet was’. Aldus de tekst. Alleen als de werkelijkheid deugt, kun je je daaraan vasthouden! Voor vluchtelingen is de ‘dramaturgie van het loslaten’ dagelijkse kost.

Het derde bedrijf ‘Wij’, eindigt met dit gedicht:

Weer dat spanningsveld tussen ‘vertragen’ en ‘loslaten’, zoals de dichter het noemt (in het gedicht ‘Onenightstand met Amsterdam’, bijvoorbeeld, waar degene met wie de ik-persoon tot een onenightstand komt, ‘onervaren is in het vertragen’, terwijl de ik-persoon zichzelf als ‘onervaren in het loslaten’ beschrijft). Boven geciteerd gedicht vind ik fraai door de originele metaforiek. Mooi hoe ‘ons’ verminkt wordt door ons : iets benoemen is immers er afstand van nemen. En dan de titel: een ellips (gerekte lus) heeft twee brandpunten. Het cirkelend gesprek maar één. Een cirkel die uitloopt op een ellips laat schitterend een oplopende verwijdering zien (die dan weer vertraagd wordt door het ambivalente van ‘de nacht’). Tot slot een gedicht uit het laatste bedrijf:

Als er ‘na de punt’ had gestaan was het afgelopen. Met een open einde ziet men elkaar mogelijk nog een keer. Maar dan moet wel aan een paar voorwaarden worden voldaan. De een moet niet zoeken (ergens iets achter zoeken?), de ander niet wachten, wellicht ook niet verwachten. En het is uiteindelijk natuurlijk de vraag hoe (lang) iets door kan gaan. Om net nog iets dieper te zijn dan de vorige, moet een buiging wel zo diep kúnnen buigen. Men kan toegeven tot een zeker punt, niet eindeloos… Daarom stop ik nu met toe te geven dat dit toch wel goede poëzie is!
____

Max Greyson (2024). Dramaturgie van het loslaten. De Arbeiderspers, 80 blz. € 20,00. ISBN 9789029553308