Hanna Kirsten – Voetafdruk van stilte

In elk woord schuilt een gebaar

door Ellis van Atten

–

–
Na jaren van stilte kwam in april 2025 de zevende bundel van Kirsten Kirsten (1947) uit bij Uitgeverij P. Kirsten is Vlaamse en werkte als docent Nederlands en Verbale expressie. Haar eerste bundel verscheen in 1973. Bladerend door Voetafdruk van stilte vind je als lezer rust; veel witruimte en nauwelijks interpunctie. Als fervent poëzielezer vind ik dat fijn, er is ruimte om de woorden op je in te laten werken, èn er is ruimte voor eigen interpretatie.

De bundel is verdeeld in drie delen. In het eerste deel ‘Raap je stem op’ is er aandacht voor de relatie van de dichter met woorden, met de poëzie. Het is een samenwerkingsrelatie; de dichter schrijft, maar de woorden zijn ook leidend. In het eerste gedicht komt dat mooi naar voren.

Kirsten gaat de uitdaging aan de stilte te beschrijven en doet dat onderzoekend. Ze neemt je mee in haar zoektocht naar de juiste woorden, de juiste vorm. Ik vind het mooi hoe ze het schrijven vergelijkt met pianospelen of een schilderdoek spannen: ‘licht toevoegen // ik raakte gebrand op woorden’.  In het titelgedicht wordt zelfs de maat van stilte genomen: ‘een dichter meet / de voetafdruk van stilte’. Mijn indruk is dat de dichter de stilte nodig heeft om haar woorden te laten rondzingen en te vangen. In dit eerste deel maak je kennis met de stilte, maar vooral met de dichter en haar schrijfproces.

De titel van het tweede deel is al even poëtisch: ‘Uit de tijd en zo dichtbij’. Iedereen die een dierbare heeft verloren zal dit gevoel herkennen. Hierin worden gedichten afgewisseld met citaten, die in de bijgevoegde aantekeningen ‘Cyclustitels’ worden genoemd. De dichter Kirsten is ook een lezer, die zich door andere schrijvers laat inspireren. Een regel van Breyten Breytenbach bijvoorbeeld: ‘jy is my liefling en ek is so bly’.

Veel gedichten in dit deel zijn in memoriams, liefdevol en troostrijk. Een bundel gedichten moet je misschien niet in één keer lezen, het beschouwende en aftastende kan – mij in elk geval – gaan vervelen. Daarentegen werd ik in dit tweede deel ook verrast door mooie alledaagse beelden die wellicht veelzeggender zijn. Het gedicht ‘dassen’ is daar een voorbeeld van: ‘je das voor vaderdag, jawel / voor wegwezen en / thuiskomen / je laatste feestdas kwam uit aken / en je flessengroene collegedas / pur soie heb ik jou / voor het laatst omgedaan / toen je in de tweede versie / van je trouwpak / werd opgebaard’. Prachtig zijn ook de beelden in het gedicht ‘mijn vader zit in een rolstoel’: hijskranen trekken / zijn aandacht / dakwerkers die / klimmen en klauteren’. Dit is één van de gedichten met een titel, hierin is de titel een onlosmakelijke regel. Weldoordacht, dus.

Eén van de in memoriams gaat over Jelle Abma, die valt onder de Cyclustitel ‘De herinnering aan goede ogenblikken / Had me niet gegeven kunnen zijn.’ Dit citaat komt uit ‘Het moment’ van Wislawa Szymborska.

Ik zie de man Jelle voor me en voel de liefdevolle relatie tussen hem en de dichter. Het leest als een ogenblik, als een korte scene en tegelijk ook als een levensverhaal. Precies gekozen woorden!

Alhoewel de meeste gedichten persoonlijk en beschouwend zijn, schuwt Kirsten maatschappelijke onderwerpen niet. Ze legt bijvoorbeeld met enkele woorden de tragiek van bootvluchtelingen bloot: ‘opgesloten in het laadruim / of in lekke sloepen / haken duizenden / naar het land van belofte // de middellandse zee / zwijgt’.

Het derde deel heet ‘Levende steentjes’. Deze gedichten zijn gebaseerd op teksten die Kirsten schreef bij schilderijen van Mia Goovaerts. Het titelgedicht van dit deel leest als een schilderij:

Zoals ik vaker ervaar met poëzie gaan woorden meer spreken na lezen, lezen en nog eens nalezen. Zachtjes, maar zeker ook hardop. Na de eerste positieve verrassing van veel ruimte en minimale interpunctie, voelde ik bij mijn eerste lezing wat irritatie opkomen door het veelvuldige gebruik van clichéwoorden zoals ‘licht’, ‘stilte’, ‘leegte’ en ook ‘oktober’, bovendien overviel me wat somberheid door alle in memoriams. Lees het dan ook niet allemaal achter en door elkaar, dacht ik nog. In bed, in de tuin en onderweg las ik elk gedicht nog eens, en met toenemende bewondering vanwege de precies gekozen woorden en vooral ook stiltes op de juiste plekken. Hierdoor worden de gedichten lichter. Het aantal clichéwoorden valt achteraf bezien ook wel mee.

Mijn advies: neem de tijd voor deze bundel en laat de woorden lekker inwerken. Ik maakte kennis met een dichter die een bijzondere relatie heeft met woorden, mensen en ook met andere schrijvers. Voor de poëzieliefhebbers nog één citaat ter inspiratie: ‘in elk woord schuilt een gebaar / je moet de eierschaal zelf openhakken’.
____

Hanna Kirsten (2025). Voetafdruk van stilte. Uitgeverij P, 64 blz. € 19, 50. ISBN 9789464757729