Het verhaal was nog niet af
door Bouke Vlierhuis
In veel opzichten is Zijn overhemden op jouw huid, de nieuwste dichtbundel van Jos Versteegen, een vervolg op zijn voorganger Slapen bij een warme man. De man waar beide titels naar verwijzen is dezelfde: Versteegens vader. Slapen bij een warme man was echter vooral een hommage aan Versteegens moeder en een requiem voor de taaie boerin die zij was, totdat zij oud werd en afhankelijk van anderen. Ook de oude boerderij waar Versteegen opgroeide, en die uiteindelijk ten prooi viel aan de vooruitgang, en de dieren waar het boerenerf altijd mee gevuld was, speelden een belangrijke rol in de vorige bundel. Stilistisch viel Slapen bij een warme man op door zijn relatief lange, verhalende, maar toch intens emotionele en beeldrijke gedichten. Versteegen was een verhaal aan het vertellen. Hij was bezig, terwijl het leven van zijn ouders ten einde liep, de herinneringen aan zijn jeugd, zijn ouders en het platteland waar hij zo mee verbonden is, in een systeem te vatten. Zo, leek het, probeerde hij vat te krijgen op wie hij was als volwassen mens.
En het verhaal was blijkbaar nog niet af. Zijn overhemden op jouw huid behandelt min of meer dezelfde thema’s. Alleen, nu staat niet de moeder centraal, maar de vader. Ook krijgt de ikfiguur – je moet er overigens, zelfs bij dit soort intens persoonlijke literatuur, mee oppassen om die ikfiguur al te klakkeloos met de dichter te vereenzelvigen – meer focus. De stijl is zo’n beetje het zelfde gebleven: Versteegen is een verhalenverteller. Hij doet dat zo goed, met zulke intense beelden die in gelijke mate anekdote en metafoor zijn, dat je je afvraagt of hij niet ook nog een verpletterende plattelandsroman in de pen heeft. Het lijkt wel of de beelden nog intenser zijn geworden, een extra mystiek hebben meegekregen die misschien samenhangt met het feit dat Versteegen in deze bundel nog vaker het perspectief van het kind gebruikt.
Chronologisch gezien zou je, omdat de vader eerder stierf dan de moeder, Zijn overhemden op jouw huid een prequel van Slapen bij een warme man kunnen noemen.
De omgang met dieren op het boerenerf en de harde, alomtegenwoordige werkelijkheid van leven, eten en sterven die er bij hoort hebben Versteegen gevormd. Het aardse leven van katten, muizen en kleinvee in al zijn schoonheid maar met zijn vaak abrupte einde dient hem als dichter, en waarschijnlijk ook als mens, tot mal voor zijn denken over leven en dood. ‘Gewond’ is dan ook een typisch Versteegen-gedicht:
Gewond
Het is een kat met veel oranje,
die langs je witte knieën strijkt.
Ze drukt zich tegen je hand omhoog,
met golven, en je zegt haar naam.
Je ziet haar spelen met een muis
die wegrent, bloedend uit de ogen.
Ze haakt zich aan het dier, ze schuift
het naar zich toe, ze laat het rennen.
Je roept haar en ze is er niet,
maanden. Een kat verwildert soms:
het is goed jagen op de vogels
die piepend uit de hemel tuimelen.
Op woensdagmiddag vind je haar,
diep in een stal, in oud karton,
gebogen om een nest van vier.
Je strekt je hand uit en ze blaast.
Wanneer je zwoerd en melk brengt, ‘s avonds,
heeft zij haar jongen al versleept.
Je gaat het huis door, en de schuren,
haar naam een stilte in je mond.
Ze helt naar rechts alsof ze valt,
haar ogen kijken blind. Dat is
in februari, in het hooi,
en bij het eten zeg je niets.
De onverschilligheid die de natuur aan de dag legt tegenover de menselijke drang om zich aan anderen te binden: de kat lijkt vriendelijk, maar als het er op aankomt wordt affectie beantwoord met agressie en verlating. Eerst verstopt de kat zich nog gewoon, later kruipt ze weg om alleen te sterven. Het is een harde les voor een klein jongetje, maar hij is geleerd: het kind kijkt wel uit om zijn leed met iemand te delen. Hoewel het perspectief hier dat van het kind is, is het duidelijk dat hier een volwassen man aan het woord is. Het gaat over de kat van toen, maar ook over de gestorven vader van nu. En voor iedereen die wel eens een dierbare heeft verloren is het gevoel verlaten te zijn, al je liefde en affectie definitief afgewezen, pijnlijk herkenbaar.
Jos Versteegen (1956) heeft met Zijn overhemden op jouw huid de perfecte partnerbundel geschreven voor het fantastische Slapen bij een warme man. De requiems voor vader, moeder, boerderij en boeren levenswijze vormen samen ook een dichterlijke autobiografie. De laatste afdeling van de bundel heet ‘Laatste gedichten van thuis’. Is het verhaal hiermee dus uit? We zullen het zien.
Mei 2008 publiceerde Meander een interview met Versteegen. Lees het hier.
