Martijn den Ouden – Melktanden

Volwassen gebit gevraagd

door Marijntje Gerling

Melktanden lijkt op het eerste gezicht te bestaan uit onschuldige jeugdherinneringen van een jong kind. Een bundeling vergezichten over kinderlijke vriendschap, dieren, kwajongensstreken en klein plezier. Niets is echter minder waar. De bundel zit niet alleen zeer geraffineerd in elkaar, de inhoud komt ook uiterst bedreigend op de lezer af.
Eerst die vorm maar eens. Melktanden bestaat uit vier afdelingen: ‘Het uit papier gevouwen dier’, ‘Kan iemand dit koord vasthouden’, ‘Een ijzeren regen’, en ‘Straten die we overslaan’.
De zinnen zijn kort, op het oog eenvoudig. De versvormen zijn vrij, variëren sterk, doen weinig consistent aan. Alles in de bundel springt van de hak op de tak, zoals een kind dat eerst met lego bouwt, vervolgens naar zijn autotootjes rent, om even later te gaan zitten kleuren. Achter die simpelheid gaat echter een hele wereld schuil. Het gaat hier niet om zomaar wat jeugdherinneringen, maar om een volwassen kijk op het leven. Met zulke opmerkingen ben ik echter al bij de inhoud aangekomen.

Een aantal begrippen wil ik uit deze bundel lichten, dit ter ondersteuning van de stelling: ‘niets is wat het lijkt in Melktanden.’ Allereerst de rol van de dieren. Er is iets mee, met de dieren, iets treurigs. Kijk maar naar ‘van de honderd ramen’:

Is het uit papier gevouwen dier nog de enige optie? Omdat alle levende dieren weg of dood zijn? Tezelfdertijd spreekt uit de verzen nog een diepere, duistere kant als het over dieren gaat. Iets mysterieus. Zelfs mishandeling, al dan niet door de dichter, wordt niet geschuwd! (‘een naar gezicht/ nu de mens het dier doodslaat’) Kracht van de mens en kracht van dieren, ze staan tegenover elkaar.

Uit deel II, ‘Kan iemand dit koort vasthouden’, wil ik het volgende korte gedicht citeren, met het oog op de rol van de mens in Melktanden:

Zie hier een maatschappij- en menskritisch vers à la Loesje. Eenvoudig en direct, maar ook dit keer is het anders dan anders. Het gaat niet om een uiting waarin op een Loesje-achtige manier naar de dingen om ons heen wordt gekeken, maar om de moeder (en een kind), de dokter en de sjaal. Er is letterlijk en figuurlijk geen touw aan vast te knopen.

In het derde deel, ‘Een ijzeren regen’, komen begrippen als schuld, onschuld en waarheid ter sprake. De ruwe werkelijkheid van oorlog, verderf en dood is aan de orde. Dode soldaten uit Afghanistan en de ‘ik’ die meedoet, meeleeft en meeschiet. Alle kinderlijkheid is hier verdwenen. Of toch niet? Tekenend is het gedicht ‘ik mag geen schoten lossen op een gezond gezin’. Het gaat zo:

En dit gaat anderhalve pagina onafgebroken door. Een rijtje strafregels, zoals ieder kind die op school wel eens heeft moeten schrijven. Maar met een gruwelijke inhoud. Als eerder opgemerkt: vorm en inhoud gaan in deze dichtbundel niet samen.

‘Straten die we overslaan’ tenslotte. Deze vierde afdeling herbergt een scala aan vergezichten en is voornamelijk nostalgisch van toon (zie: ‘het speelkwartier van mijn jeugd’). Maar ook hier wordt men een serieuze ondertoon gewaar. In ‘straten die we overslaan’ gaat het erom de narigheid te ontlopen, om kind te blijven, tegen beter weten in.

Is Melktanden een bundeling jeugdherinneringen? Zeker. Maar de lezer behoeft wel een volwassen gebit. Om af en toe even door te kunnen bijten.
***
Martijn den Ouden (1983) studeerde in 2009 af aan de Rietveld Academie, afdeling Beeld en Taal.