Een levend eerbewijs
door Joop Leibbrand
Omdat de van oorsprong Tsjechische Jana Beranová al meer dan veertig jaar betrokken is bij literaire activiteiten in Rotterdam, o.a. als vertaalster voor het Poetry International Festival, als poëziedocent en enkele jaren als stadsdichter en zij dit jaar haar tachtigste verjaardag vierde, nam een aantal plaatselijke instellingen het initiatief tot een vertaalproject rond haar werk. De Centrale Bibliotheek plaatste op een website een flink aantal van haar gedichten en nodigde de bevolking van de stad uit er vertalingen van in te leveren.
170 talen worden er in Rotterdam gesproken en in ruim veertig ervan werden haar gedichten vertaald, vaak in de meest exotische, zoals het Amhaars (een Ethiopische taal) en het Tamazight (een Berbertaal). Niet alles kon een plaats in de bundel krijgen. In de afdeling ‘Jana Beranová vertaald’ staan vertalingen van vijftien gedichten in 31 talen, soms in maar één, soms wel in zeven. Favoriet is ‘Deuren’, dat werd overgezet in Spaans en Duits, maar ook in het Mapudungun en Guarani (Zuid-Amerikaanse inheemse talen), het Sranantongo, Arabisch en Dari (Perzisch).
Deuren
Elke dag
worden duizenden mensen geboren
Elke dag
gaan duizenden mensen dood
Elke dag vrijen duizenden
met andere duizenden
en moorden enkelingen
duizenden uit
Elke dag zoek ik naarstig
naar mensen
en ga met mijn kop
door duizenden muren
Veel talen zijn volstrekt onleesbaar; Koerdisch, Tamil, Amhaars zijn even onbegrijpelijk als Chinees, maar al die taalbeelden leveren wel mooie ‘plaatjes’ op en doen een zeker ontzag voelen voor al die mensen uit volstrekt verschillende (taal)culturen, die toch maar de stap naar de onze gemaakt hebben. En je ziet eraan af hoe volstrekt essentieel lezen en schrijven zijn om in een andere wereld te kunnen functioneren.
In de afdeling ‘Jana Beranová vertaalt’ staan 29 van haar eigen vertalingen van het werk van dichters die ooit (vanaf 1970) optraden bij Poetry International. Zeven zijn het er, en in de aanduiding van hun geboorteland (Sovjet-Unie, Joegoslavië en vijf keer Tsjecho-Slowakije) zie je hoe definitief de recente geschiedenis alweer herschreven is. Van de Tsjechische dichter Miroslav Holub (1923-1998), negen keer deelnemer aan het PI-festival, vertaalde ze de meeste gedichten. Hij schreef: ‘Hoewel een gedicht dan ontstaat, wanneer niets anders meer overblijft, […] is een gedicht niet het laatste, maar het eerste voor de mens.’
Een haven voor alle woorden geeft daar overtuigend vorm aan.
Zij nog gezegd dat Poetry International-directeur Bas Kwakman in zijn inleiding Jana alle eer bewijst .
