Florence Tonk – Rijgen

Haar ziel gered door een gedicht

door Bert van Weenen

De tweede bundel van Florence Tonk voelt minder dik dan je van de achtenveertig pagina’s zou verwachten. Je gaat er snel doorheen en er zijn weinig gedichten die uitnodigen tot meerdere keren lezen en een uitgebreider onderzoek. De toegankelijke taal biedt weinig diepgang, alles blijft zonder veel emotie aan de oppervlakte. Het vileine, waar NRC-criticus Arie van den Berg het in een quote op de achterkant van het boek over heeft, kon ik niet zo 1-2-3 terugvinden in dit vervolg op Anders komen de wolven uit 2006.

Het openingsvers ‘Beestjes van glas’ zet op een effectieve manier de toon van de bundel:

De ik-figuur moet steeds op haar hoede zijn. Heel nadrukkelijk eindigt dit intieme vers met een strofe van één regel: ‘Alle nachten die ik nog zal waken.’ Dit alert zijn is een uiting van zorgzaamheid voor de ander, van een allesomvattend moedergevoel dat je in één moeite door zou kunnen projecteren op de relatie tussen de dichteres en haar werk, de gedichten die je verder te lezen krijgt in Rijgen, zoals Tonk haar tweede bundel heeft genoemd.

Ook bij Tonk kom je, net als bijvoorbeeld bij Dennis Gaens (Ik en mijn mensen), ‘generatiegedichten’ tegen: gedichten in de wij-vorm die het gevoel van een groep mensen van een bepaalde leeftijdscategorie verbeelden. Zo krijgt de lezer meteen al in het tweede gedicht van Rijgen het conflict met de naoorlogse babyboomgeneratie voorgeschoteld:

Een opsommerig vers, dat eindigt met de weinig opzienbarende conclusie: ‘wij hadden overal meer van, behalve / de illusie dat het anders kon’. Dat wisten wij, de lezers, toch al lang?

In het lange titelgedicht ‘Rijgen’ gebruikt Florence Tonk eveneens van die algemeenheden die beter passen in een sociologieboek, vind ik, dan in een dichtbundel. Obligate constateringen zijn het, meer niet. De eerste vier regels:

Nog een derde voorbeeld van dit soort poëzie is het gedicht ‘Vluchtgedrag’ op bladzijde 38-39. Hierin karakteriseert Tonk het publiceren op sociale media als (ge)ruis en zelfs als ‘braaksel’, maar doet dat op een weinig overtuigende wijze. Het hele gedicht lijkt op een wollige omschrijving van harde conclusies uit een of ander onderzoeksrapport. Wat moet je als lezer met deze halfzachte maatschappijkritiek?

Tegenover deze vage, te algemene gedichten staan andere waarin Tonk gelukkig wel met concrete beelden komt. Zoals:

Dit is een mooi lichamelijk gedicht dat doet denken aan werk van L.F. Rosen; een gaaf vers over de levensperiode waarin de afzonderlijke onderdelen van iemands lichaam voelbaar worden omdat ze gaan tegenwerken en zo hun vanzelfsprekendheid verliezen. Ook een cliché, inderdaad, maar in dit geval door Florence Tonk heel fraai omgezet in poëzie.

Dit geldt eveneens voor ‘Kleine ingreep’, een scherp en pijnlijk vers dat in klinische taal verhaalt over de abortus van twee baby’s waarmee ’t niet goed ging.

Soms zijn de gedichten te particulier en daardoor cryptisch. Want het helpt de lezer van ‘De langverwachte’ op bladzijde 32-34 zeker als hij weet dat de schrijfster van deze drie gedichten na een miskraam uiteindelijk een gezonde zoon gekregen heeft (interview met Jeroen van Kan op 4 maart voor de VPRO). Nu zie je een baby; zonder deze informatie blijft het beeld dat het gedicht oproept schimmig, onhelder. Een zin als ‘nu geloven / dat het komt om te blijven’ krijgt door kennis van de autobiografische achtergrond opeens een veel sterkere lading. Iets wat op eenzelfde manier meespeelt bij bepaalde gedichten van Anna Enquist en Hester Knibbe. Voor alles geldt, zo staat te lezen in het vervolggedicht op bladzijde 35:

Het is allemaal goed gekomen en zichzelf beklagen is geen optie meer. De moeder accepteert haar nieuwe rol als anker (gedicht op blz. 36).

Verspreid over de bundel staan zes prozagedichten, elk 100 woorden lang, een vorm die Florence Tonk volgens een notitie achterin heeft afgekeken van Joel Brouwer in zijn bundel Centuries (2003). Deze verzen in proza zorgen voor een prettige afwisseling in het ritme als je Rijgen leest. Toch zou een keuze voor een hele bundel met dit type gedichten misschien beter zijn geweest; nu hangen ze er een beetje bij.

Voor de meeste lezers zal ’t ook niet duidelijk zijn of Tonks varianten iets toevoegen aan de serie die Joel Brouwer het licht deed zien. Ik zal er hier één citeren als voorbeeld, met name vanwege de intieme slotregel:

***
Rijgen is de tweede dichtbundel van Florence Tonk (1970), na Anders komen de wolven, waarmee zij in 2006 bij Nieuw Amsterdam debuteerde. Bij diezelfde uitgever publiceerde freelance journalist/tekstschrijver Tonk in 2010 ook een roman over leven in Kiev: Blijf bij ons. Zie voor meer informatie haar bedrijfswebsite www.florencetonk.nl.