1+1= ∞
door Yves Joris
Goede kunst en goede poëzie moeten op zichzelf kunnen staan en behoeven geen verdere uitleg. Met Voor de Stem bewijst Uitgeverij Huis Clos dat de synergie van 1 dichter (Majakovski) en 1 beeldend kunstenaar (El Lissitzky) niet noodzakelijk 2 is, maar oneindig veel mooier kan zijn.
In 2009 maakte ik voor de eerste keer van dichtbij kennis met Majakovski. Het was een broeierige dag in september en na een lange dwaling langs brede boulevards bevond ik me voor mijn doel: het Majakovski museum in Moskou. De postmoderne gevel was uitnodigend, veelbelovend, maar de stiekem binnengeslopen hitte toverde lusteloze letters voor mijn ogen. Het leven zoals het is. Maar die dag bleken woorden te warm. De subversieve klanken en tekens smolten tot een herinnering.
Een jaar later maakte ik voor de eerste keer van dichtbij kennis met El Lissitzky. Ook deze keer was de zon van de partij, maar ik bevond me niet langer in Cendrars woordenstad
J’étais à Moscou dans la ville des mille et trois clochers et des sept gares
Et je n’avais pas assez des sept gares et des mille et trois tours
maar op het terras van het Van Abbemuseum. Ik was niet onder de indruk. Lissitzky’s lijnenspel leek me te vrijblijvend, een wegenkaart die, ondanks de drukte, nergens heen leed.
In 2013 maakte ik voor het eerst kennis met de uitgeverij Huis Clos. Ze hadden de moed om in deze post-poëtische tijden een facsimile uit te brengen van de samenwerking tussen El Lissitzky en Majakovski. Het was die dag niet warm. Plots vielen woord en beeld samen om tot een resultaat te komen dat oneindig veel groter is dan twee.
Even rondsurfen in de googledatabase deed me beseffen dat ik zeker niet de enige was die onder de indruk was van dit huzarenstukje. Het deed me afhaken om er zelf nog iets over te schrijven. Ik weet hoe kostbaar tijd is om die met zinloze woorden te ontnemen. Ik las de recensie van de Volkskrant, ging grasduinen op de site van Cultuurbewust en bekeek vervolgens de overzichtspagina van de uitgeverij die consciëntieus alle recensies opgelijst heeft . Ik maak me geen illusies. Mijn woorden verdwijnen wellicht onder deze stortvloed van terechte lof.
Het valt me alleen op dat weinig recensenten zich echt wagen aan de inhoud en hun jubilate beperken tot een blik in het uitstalraam. Wat we te zien krijgen is inderdaad prachtig. De nostalgische vormgeving waarbij elk gedicht als een oude telefoonklapper geraadpleegd kan worden; de letters verworden tot El Lissitzky’s persoonlijke taalcode.
Hierboven de typografische uitwerking van het gedicht ‘Linkse mars voor de matrozen’. Zelfs zonder de Russische taal machtig te zijn weet de lezer dat de zee een belangrijke rol speelt in dit gedicht.
LINKSE MARS
VOOR DE MATROZEN
Aangetreden, voorwaarts mars!
Hier geen plaats voor fraaie clausen.
Stil nu, sprekers, hoort!
Aan u
het woord,
kameraad Mauser.
Weg met de wet uit Adams dagen,
wij zijn van zins
het geschiedenisspook te verjagen,
Links!
Links!
Links!
Hé, blauwbloezen,
Stormt vooruit!
Over de zeeën!
Ofwel
liggen de pantserkruisers
scherp gekield op de reeën?
Hoe fel,
met veel kroongeblikker,
de Britse leeuw ook brult, geen dwingt
de Commune zich te schikken.
Links!
Links!
Links!
(…)
Zo davert het gedicht nog ettelijke strofen verder.
Voor de stem verscheen in 1925. De rookpluimen over Europa zijn verdwenen en de tsaar is nog slechts een boze herinnering voor de Russen. Een spook waart door Europa – het spook van het communisme. Alle machten van het oude Europa hebben zich tot een heilige drijfjacht tegen dit spook verbonden, de paus en de tsaar, Metternich en Guizot, Franse radicalen en Duitse politiemannen. Met deze woorden opent Marx zijn Communistisch Manifest. Het is de tijd van de volle woorden (die achteraf vaak hol bleken). In deze tijdsgeest werden de gedichten geschreven. We staan aan de wieg van het communisme terwijl we het ondertussen alweer begraven hebben. In die tijdsgeest schreef Majakovski zijn gedichten.
Gelukkig heeft de uitgeverij naast de vertaling twee essays toegevoegd die meer duiding geven bij de samenwerking tussen de kunstenaar en de dichter. Tegelijkertijd krijgt de lezer een beknopt overzicht van deze boeiende en bloedige periode in de Russische geschiedenis.
Voor de stem neemt de lezer mee naar het begin van de vorige eeuw en laat hem kennismaken met de opkomst van verschillende politieke (communisme) en culturele (futurisme) strekkingen. Als tijdsdocument is deze facsimile meer dan geslaagd, maar dat moet ik u niet meer vertellen.
Aangetreden, voorwaarts mars!
Hier heerst plaats voor beeld en fraaie clausen.
Stil nu, lezers, lees!
Aan u
het woord
Links!
Links!
Links!
Naar de betere poëziehandel
of naar hier
***
Voor de stem werd vertaald door Marja Wiebes en Margriet Berg en kreeg nawoorden mee van Majakovski-biograaf Bengt Jangfeldt en Lissitzky-kenner Willem Jan Renders.
De cassettes bevatten een facsimile van het Russische origineel en een boekje met de Nederlandse vertaling en toelichtingen.
De uitgever liet weten: ‘Helaas is ook de 2e druk van deze prachtuitgave inmiddels al weer uitverkocht. Er komt geen herdruk.’
