Soms lukt het
door Joop Leibbrand
De Dordte dichter Jan Eijkelboom (1926-2008) heeft met zijn dichterschap geluk gehad. In de eerste plaats publiceerde hij zijn eerste bundel pas op een leeftijd waarop veel jong debuterenden alweer vergeten zijn en tot op hoge leeftijd bleef hij goede bundels schrijven.
Misschien had zijn tiende bundel, het in 2005 verschenen Een olifant met geheugenverlies, niet meer de overdonderende kracht van het ‘vroege’ werk, Wat blijft komt nooit terug (1979) en De gouden man (1982) – gedichten als ‘De kleine komedie’, ‘Die eenvuldighe sempelheit’ en ’21 november 1981′ schrijf je maar één keer – maar het laatste werk toonde nog dezelfde geestkracht. Wat trouwens gezien Eijkelbooms levenswijze gedurende langere perioden in zijn leven best opmerkelijk genoemd mag worden. Kennelijk is Koning Alcohol de uitverkorenen genadig.
In de tweede plaats verscheen vorig jaar – dus niet te lang na zijn dood, toen de belangstelling nog ‘levend’ was, bij De Arbeiderspers een mooie uitgave van de Verzamele gedichten.
En als om te voorkomen dat deze editie alsnog een praalgraf zou worden, brengt de Dordtse uitgever Liverse nu van de Dordte neerlandicus Rémon van Gemeren de monografie Een bezetenheid zo bijna kalm, waarin hij het totale dichterlijke oeuvre van Eijkelboom bespreekt aan de hand van een aantal in diens werk te onderscheiden thema’s.
Eijkelboom had dus duidelijk ook nog geluk met zijn stad.
Van Gemeren kent zijn Eijkelboom grondig, maar gelukkig heeft hij zich niet autistisch ingegraven en schrijft hij enthousiasmerend. Aanvankelijk had ik wat moeite met zijn aanpak en duizelde het me van de stortvloed aan citaten en van het fragmentarische karakter daardoor. Niet zozeer de gedichten als wel de regels eruit die meehelpen de thema’s op te bouwen en uit te diepen staan centraal. Ik had gewild dat hij wat vaker de rust had genomen om een gedicht eens helemaal te behandelen. Maar na de eerste hoofdstukken komt er meer rust in zijn behandeling en verschijnen er langere citaten én complete teksten.
Van Gemeren staat uitvoerig stil bij acht thema’s. Dat zijn de verhouding tussen rust en onrust, het leven als strijd, de vergankelijkheid, het verlies van zijn jeugd en het geloof, de mystiek, de lichtheid van het bestaan, liefde en schoonheid en het proces van het dichten. Met als constanten op de achtergrond de alcohol, de oorlog, de dood, de liefdesproblemen, maar ook de tendens dat de harde strijd met het leven gaandeweg verschoof naar berusting in de beperktheid van het bestaan, gepaard gaande met aandacht voor het kleine geluk, plezier in bijna niks, troost en tevredenheid. Eijkelboom werd in zijn gedichten steeds milder; door te dichten verzoende hij zich met zichzelf en het gaat niet te ver te beweren dat poëzie hem feitelijk in leven hield.
Hoewel de biografische context niet helemaal ontbreekt, heeft Van Gemeren zich vooral op de gedichten geconcentreerd. Een notenregister ontbreekt, maar omdat bij vrijwel elk citaat de titel van het gedicht genoemd wordt, is de bron telkens gemakkelijk na te zoeken. Mits de lezer beschikt over de Verzamelde gedichten…
Daarzonder gaat het ook, want Van Gemeren heeft een aanstekelijke schrijfstijl.
Wie nog geen Eijkelboomfan was, zal het na deze ‘kalme bezetenheid’ zeker worden.
Dit is het laatste gedicht van zijn laatste bundel:
SOMS LUKT HET
Soms lukt het
te ontkomen naar lichtere oorden
dan die van je geboorte,
je vervolgens
te onttrekken aan de grote stad die je
uiteindelijk te krap zat,
in leven te blijven
door je, ontdaan van je boeien,
op een eiland te begraven.
Soms moet men,
om te ontdekken dat recht je slecht staat,
langzaam krom gaan groeien.
***
Rémon van Gemerens Een bezetenheid zo bijna kalm. De Poëzie van Jan Eijkelboom is rechtstreeks te bestellen bij de uitgever.
Verzamelde gedichten van J. Eijkelboom werd in 2012 uitgegeven door De Arbeiderspers; 560 blz., € 39,95, ISBN 9789029586412. In Meander publiceerde ik er een uitgebreide recensie van.
