Neerknielen zonder een god
Wilma van den Akker
Aan het begin van de bundel Bovengronds van Ineke Holzhaus moet ik sterk denken aan Jos Versteegens Een huis verlaten, waarin de dichter zijn inmiddels overleden ouders beschrijft aan de hand van voorwerpen uit hun huis. Bij Holzhaus is ook sprake van het overlijden van een dierbare, niet noodzakelijk een ouder, en zielloze voorwerpen die het sterven onderstrepen. Maar bij Holzhaus krijgen we meer te maken met degene die het moment van sterven waarneemt. Zoals in het tweede gedicht van de cyclus ‘De dingen’:
We haalden je niet-net niet in
stapelden lichte woorden
gestameld op je ijsdunne handen
ze hadden al losgelaten.
De zoon van je zoon sprak je aan
onhoorbare elf uit het paradijs
blonde smeltende kristal.
Goede reis zwaaide je uit de verte
vanaf een perron of een vliegtuigtrap
hangend uit de trein in een roman
over meisjes van zomers katoen
wuifde je onder je gesloten ogen
haalde de ochtend niet
het sneeuwde zoals het niet mag
sneeuwen in gedichten.
Het is hier alsof de dichter herinneringen van de stervende waarneemt door achter haar gesloten ogen te kruipen. Zo vindt een bijzondere verschuiving van perspectief plaatst. De gedichten gaan zeker niet alleen over sterven. Holzhaus heeft een breed spectrum aan onderwerpen, met als gemene deler dat zij ze liefdevol waarneemt en met aandacht beschrijft. Ik lees poëzie die sterk met de aarde en de natuur verbonden is. Zij lijkt zich te ergeren aan oppervlakkigheid en consumentisme, dat lees ik bijvoorbeeld in:
Aan E. Munch
Toen u met temperahanden uw oren bedekte –
hoe dieper de buiging, hoe rauwer de schreeuw
van onderuit, lager dan de schaamstreek –
wist u niet dat bij de screamcollection punt com
uw beeld wordt aangeboden aan de favoriete
tiener die de bezorgdheid van zijn ouders
zal waarderen, zo daalt u 18 inch neer als plastic
pop in een kamer waar een oud kind mag wennen
aan wanhoop, zo treft men u aan als bumpersticker –
wordt uw schreeuw om het geweld van de stilte
stommer dan ooit; t-shirt, thermostas, boxershort.
In ‘Creative writing’ meen ik een sessie freewriting te herkennen, een assoiatietechniek die wordt gebruikt om al schrijvende losser te worden en de interne criticus voor even aan de kant te zetten. Het resultaat is vaak een heel levendig stuk tekst waarin zelfcensuur geen kans heeft gekregen.
Creative writing
Als zij het me maar langzaam vraagt
zoals een hond zijn brokjes één voor één
en niet tot smurrie geprakt in een bak –
anders sla ik mijn handen voor mijn ogen
nee zeg ik nee tegen wie me niet verstaat
in mijn t-shirt met bloemetjes die al jaren
uit de mode zijn, ik ben apart, ze lachen
niet meer, het etiket op mijn voorhoofd
is weggewaaid, ik schrijf de duivel komt
me halen die ik bestrijd te zwaard, zij zegt
het lijkt wel een film met die duivel
kun je het ook korter maken en nog wat
vergelijkingen en dialoog alsof ze praten –
ik denk niet alles tegelijk en dat ik niet
in paniek moet raken zegt zij, paniek
die zij ziet omdat ik met twee handen
om mijn hoofd zit en ik hoor ze zuchten
dat ik weer zo raar – wacht maar wacht
maar jullie antiautisten zullen verbaasd staan
hoe ik mijn handen weg doe en neerleg
naast het papier en dit keihard voorlees.
Ik ben er niet bij geweest, dus de tekst kan op geheel andere wijze zijn ontstaan. Misschien juist wel van buitenaf, vanuit iemand die waarneemt dat iemand die ‘een beetje apart’ is een schrijfopdracht uitvoert. Het is allemaal mogelijk, maar het blijft een levendig en meeslepend stuk tekst met een krachtige ontknoping.
Er valt veel te genieten en te waarderen in deze veelzijdige bundel. Met bovenstaande selectie geef ik maar een kleine indruk. Ik wil eindigen met een bijzonder mooie vergelijking uit het gedicht ‘Knielen’: … want wieden / is neerknielen zonder een god.//
***
Ineke Holzhaus (1951) is schrijver, theatermaker en docent schrijven. Zij debuteerde in 2008 met de bundel Hond in Pompeï. In 2011 verscheen de bundel Waar je was en in 2012 kwam de verhalenbundel Meisje in het blauw uit.
Holzhaus was jarenlang presentator op Poetry International en is werkzaam bij de School der Poëzie, waar ze kinderen begeleidt bij het schrijven van gedichten.
