Zonder wijzers
door Hans Puper
Hoe een zee een woord werd is de vierde bundel van Antoinette Sisto. De titel is in eerste instantie onopvallend, maar roept bij nadere beschouwing nieuwsgierig makende vragen op. In de eerste plaats het woord ‘hoe’: is er sprake van een vertelling? Laat de bundel een transformatie zien van zee naar woord, in casu poëzie? En dan dat onbepaalde lidwoord ‘een’: gaat het niet om een specifieke zee?
Het is al snel duidelijk dat ‘een zee’ onderdeel is van een metafoor die vaak voorkomt in spreektaal. In een van de gedichten zegt ze soms de wetenschap te missen ‘dat er een zee / van tijd was om in te zwemmen.’ ‘Een zee van tijd’ en ‘zwemmen in de tijd’: die beelden kent iedereen.
Het gaat om een bundel over de beleving van tijd. Op de vraag hoe die tijd poëzie wordt, kom ik nog terug. De dichter presenteert het tijdsverloop niet lineair: ze weet op een soepele manier te schakelen tussen verleden, heden en toekomst, soms in één gedicht. Haar werkwijze in de hele bundel vind je terug in de titels van de gedichten in de laatste afdeling, ‘Speelduur 05.12’: ‘Rec’, ‘Play’, Ffwd’, ‘Pause’, ‘Rewind’, ‘Stop’.
Het schuiven met tijd kan onder andere een manier zijn om te leven met verlies. Sisto’s vorige bundel, Dichter bij de dagen, ging over de ziekte en dood van haar geliefde. Ook in deze bundel verwijzen sommige gedichten zichtbaar naar hem, wat niet betekent dat je de gedichten per se als autobiografisch moet lezen: ze zijn herkenbaar voor iedereen die het verdriet kent of zich daarin kan inleven. Een van de meest ontroerende liefdesgedichten die ik de laatste jaren heb gelezen is ‘Allerliefste (ongedateerd) s.v.p. thuis openmaken, wanneer je alleen bent, alleen-lezen document’. Het is een zeer eigentijds gedicht met een verrassend perspectief: niet de achterblijver is aan het woord, maar de dode: hij heeft een digitale brief achtergelaten. We zien hier de overtuigende kracht van de verbeelding: door deze vorm te kiezen komt de geliefde heel dichtbij. Het gedicht is lang, maar ik kan het niet laten om het in zijn geheel te citeren.
Wanneer je deze brief leest
ben ik onvindbaar
buiten bereik van uren en dagen
er zijn geen sporen die mij terughalen
alleen gelaten heb ik jou in alle vrijheid.
Wees gerust, je Facebookvrienden kennen me niet
op Google krijg je 0 resultaten
en ook andere zoekmachines
hebben mij gewist en opgegeven
in hun bestanden kom ik niet voor.
Ik heb voor honderd procent van je gehouden
dat zal ik altijd blijven doen
er is geen scherm waar wij ontmoeten
maar in elke spiegel zie je mijn ogen
kijk gewoon wanneer je behoefte voelt.
Een foto van ons samen in the cloud
is opgeslagen
waar ik ook ben en niet ben
ik zie ons hoe we waren
zonder klokken om ons
te herinneren aan tijd en dat wij eindig zijn.
Weet je nog hoe we lachten om niets
hoe we samen ’s avonds laat zonder slaap
ik zie ik zie wat jij niet?
Doe het licht uit en ik ben daar.
voor altijd, X
je W.
Een klok wijst op de eindigheid van het leven, een zee van tijd doet dit vergeten: waarom de dichter die zee in poëzie wil omzetten, is nu wel duidelijk. Poëzie kan je de illusie van oneindigheid geven – zolang het gedicht duurt.
Maar hoe doet ze dat? Door alledaagse metaforen te combineren met een interne symboliek die zij opbouwt door woorden, woordvelden of -groepen te herhalen in vergelijkbare contexten. Ramen of vensters blijken zicht te geven op andere tijden, spiegelglas weerkaatst het heden, een geliefde kan een stad zijn waarin je steeds beter thuis raakt, een huis biedt geborgenheid. Met symbolen kun je verbeelden wat zich moeilijk laat zeggen.
Sisto doet dat soms op een verrassend luchtige manier. In ‘Dolce far niente’ beschrijft ze een heerlijk luie zomermiddag: ‘Leg jezelf in een zachte hangmat ( … ) plaats je voeten als wijzers in de middagzon // blijf dan star als een hagedis / bedenk wat je met die zee van minuten / ogenblikken, blauwe golfslagen / allemaal nog meer niet hoeft te doen’. Om terug te komen op bovengenoemde ‘Speelduur 05.12’: het afspeelapparaat staat nu op pauze en de dichter kan alles even van zich af laten glijden.
Het apparaat staat ook weleens op stop. Een mooie illustratie biedt ‘De lengte van een zomer’, waarin de dichter in haar droom gelukkige momenten uit haar jeugd stilzet. De laatste strofen doen denken aan Annie M.G. Schmidt:
’s avonds komt oma op sherrybezoek
zie je wel het gaat toch dooien
ik voel het aan mijn likdoorn, zegt ze
morgen vallen er chocoladehagelstenen
in mijn droom is het jarenlang zomer
ik blijf vijf op mijn elfde verjaardag
mijn opa wordt er niet grijzer op
ik fiets rondjes om steeds dezelfde woning.
Hoe een zee een woord werd is een mooie bundel. Op die interne symboliek moet je greep krijgen, maar als je die moeite neemt, word je ruimschoots beloond.
***
Antoinette Sisto (Almelo, 1963) is dichter, vertaler, poëzieredacteur bij Meander en editor Italië bij Poetry International. In 2006 verscheen haar debuutbundel Het verre huis, in 2013 Dichter bij de dagen en in 2014 Iemand moet altijd gemist worden.
