Edwin de Groot – Zelfs een Tibetaan belandt uiteindelijk in zee

Een krachtig, aards geluid

door Hans Franse

In mijn kleine Italiaanse woonplaats (400 inwoners) bestaat een ‘internationale’ bibliotheek, die tot stand is gekomen doordat een organisatie ‘INTRA’ zich inspant om boeken die dreigen vernietigd te worden, te redden. Ze worden georganiseerd in een dertigtal thematisch georganiseerde bibliotheken. Daar mijn Etruskische stadje ooit een ‘kolonie’ van 40 Nederlandse gezinnen had, mochten alle boeken in enige vreemde taal bij ons geordend worden. Daaronder is één Fries boek, een geromantiseerde biografie van renaissancedichter Gysbert Japicx uit Bolsward door Pieter Terpstra: ‘De dei is fôroun’, een boek dat, zover ik weet, hier nooit gelezen is noch uitgeleend, maar door mij al vele malen getoond is aan nieuwsgierige journalisten en televisieploegen. Bijna elke bezoeker wil het even zien. Men begrijpt er niets van dat in Nederland een taal wordt gesproken, die oeroud is, en die ik niet begrijp: ik kan zelfs geen stukje voorlezen om de klank te laten horen.

Waarom schrijf ik dit? Na een recensie waarin ik mocht schrijven over een Surinaams dichter die o.a. in Sranantongo schreef, vind ik het fascinerend om nu de eerste bundel in het Nederlands van een Friese dichter te recenseren, overigens geen oorspronkelijke gedichten maar een vertaling van een eerdere Friese bundel. Het betreft hier de bundel: Sels in Tibetaan belânet op it lêst yn see, in het Nederlands Zelfs een Tibetaan belandt uiteindelijk in zee, naar het gelijknamige mystieke gedicht (pag.22), waarin de dichter een zondag beschrijft langs een (Friese?) dijk, waarbij ‘de ziel wordt uitgelaten’ en een mantelmeeuw die is gevallen bij de vuilstort weer verteert en ‘alles wat zij bezit / wordt weer zee’.

De dichter presenteert zich uitdrukkelijk als bewoner van Friesland, o.a. in het gedicht op pag. 40 ‘Hoog op zolder’. Citaat: ‘ik gelijk het nuchtere land waar ik uit ontsproten ben’. In zijn woordkeus zit een grote authenticiteit, die verwijst naar het vlakke Friese land. Hij presenteert zich ook duidelijk als kwetsbare dichter, al of niet belaagd door analyserende critici. Ik geef dit gedicht weer, zowel in het Fries als in het Nederlands; een gedicht in twee talen publiceren geeft een meerwaarde. Het zal wel een bewuste keuze zijn van dichter en uitgever om alleen in het Nederlands te publiceren, maar de bundel had nog rijker geweest als ook de Friese teksten weergegeven waren.

Of in het Nederlands:

De verwijzing naar de ‘kordate kappers’ die met ‘bijlen en kachels’ komen verwijst, mijns inziens, naar het werk van de recensent. Kappers knippen het kapsel kort en deze doen het bovendien nog met bijlen. Ik gaf als kordate criticus wat warmte door het prachtige Fries te citeren.
Ook inhoudelijk verwijst veel poëzie naar Friesland. Het vierluik: ‘Er was eens een vrouw met een gitzwart doodstil hart’, waarmee de bundel begint, verwijst in zijn ondertitel naar een ruig landschap ‘Ondergaan in De Deelen’, een moeraslandschap in de buurt van Heerenveen, waar ooit turfstekers hun harde werk verrichtten. De dichter spreekt het gebied toe: de turfstekers die ‘voor nipt / een appel en een ei het donkere merg / diep uit je botten zwoegden’. Of in het gedicht ‘De langste dag’ waarin hij beschrijft hoe toeristische vrouwen, staande op de voorplecht van de boot geld gooien in het klompje van de brugwachter. Een herinnering aan zijn oom Jan in: ‘Het loopvermogen van een onopgeloste kwestie’ doet hem aan koeien melken denken wat hij deed als ‘menneke van zes’ aan de oevers van het IJsselmeer, waarna hij in de keuken tussen Vapona vliegenstrips een ‘melksnor’ krijgt en, heel aards, zich herinnert ‘als ik echte stront ruik / stop voor een stonde / alle klokken, vergezicht / ballonnen, rauwe melk proeven’.
Toch is de dichter geen enge provincialist, hij schrijft over de Ardennen, vaak laadt hij zijn gedichten met een filosofie, hij schrijft over Poolse vrienden, over Alpe d’Huez en geeft een variatie op een gedicht van Emily Dickinson (pag.43), waarin prachtige regels voorkomen: ’Klief de prikklokklokkende doodbidder / open, dan vind je de gebeten grijze / muizen één voor één, als vitrinefabeldiertjes / gewikkeld in zilveren kwijl’.
De dichter komt mij voor als iemand die dicht bij de natuur leeft, hij schrijft over zijn huisdieren, over vogels, over andere dieren, over de sfeer in het lage land. De poëzie is stevig, vaak forse beeldspraken, onderwerpen die aards zijn, dicht bij het gras en het water, dicht bij de bloemen.

Samenvattend: een authentiek geluid in beeldend Nederlands, waardoorheen ‘it Heitelân’ verbeeld en verklankt wordt: aardse poëzie van grote kracht, mede door de soms heel bijzondere woordkeus, vaak met neologismen die eveneens iets authentieks hebben. De bundel getuigt ook van de hoge kwaliteit van de Friese poëzie, een bijzonder stukje literatuur in ons Nederlandse taalgebied. Alleen daarom al is deze ‘cross over’ van belang. Van harte aanbevolen.

***

Edwin de Groot (1963) werd geboren in Heerenveen. Hij dicht zowel in het Nederlands als het Fries en is redacteur van het Friese literaire online tijdschrift ‘ensafh’. De hierboven gerecenseerde bundel was zijn vierde Friestalige. Hij publiceerde in diverse tijdschriften en won verschillende prijzen, o.a. viermaal de Rely Jorritsmaprijs. Hij droeg bij aan de hommagebundel voor Rogi Wieg, de dichter die zo aan het leven leed, met het gedicht ‘In een kring van menselijke warmte’.