Poëzie is weglaten
door Maurice Broere
Een oppervlakkige lezer zal weinig van zijn of haar gading vinden in de debuutbundel van Rob Zweedijk. Een eerste lezing van hoe verder geen punt levert een duistere woordenbrij op, waardoor je als lezer wordt overweldigd. Een uitdaging dus. Wat wil deze dichter zeggen, kunnen we doordringen in zijn wereld? De titel is ambigu, want niet alleen geeft de auteur de lezer alle vrijheid tot interpretatie, maar letterlijk ontbreekt de punt in de hele bundel. Interpunctie en hoofdletters zijn consequent achterwege gelaten. Aan de inhoudsopgave gaat een opdracht vooraf, die lekker tegendraads is: ‘voor jou / maar op zoek naar een citaat / vond ik niets wat paste / naast jouw naam’
De bundel is opgebouwd uit drie delen:
I als je
II steeds meer wit
III en nooit meer tekort aan woorden
De titel van de tweede afdeling is een vooruitwijzing van wat komen gaat, want de dichter heeft heel veel weggelaten, wat de lezer veel vrijheid biedt. Voor een recensent de moeilijke taak een wat algemene lijn te ontdekken, maar die uitdaging wil ik wel oppakken.
als je verder vist waar niemand durft
hoeveel jaren is het nu
dat jullie hoog en ook ver weg
ik een looplul in het zwart
verstopt daar in een smalle kamer
leerde wat het werkelijk was
zat ik ademloos en hoorde
wat jij jargon in fraaie stijl
iemand toeriep daar per telefoon
en wat je zei en deed
en ging het steeds zoals jij wou
zo was het einde van gesprek
na een welgemeende doei
een gebouwverplaatsend harde klap
de hoorn gespleten op de haak
niemand belt zo keihard af
wijk je nu dan uit het zicht
maar niet geheel voorgoed
want terwijl de rest blijft staan en kijkt
verdwijn je evenzeer
als je onmiskenbaar hier beklijft
De titel doet vermoeden dat iemand verder weggaat dan de rest, iemand die een stap maakt, die anderen niet kunnen of willen zetten. Zoals een visser visgronden verder zoekt dan de andere vissers. Opvallend dat op de zwart-witte omslag een vis staat.
De dichter woont op een smalle studentenkamer, waar hij leerde wat werkelijkheid was. Hij komt in aanraking met de wetenschap die geacht wordt de werkelijkheid te beschrijven. Looplul is voor mij een neologisme. Het komt niet in VanDale voor. Ik vermoed dat het staat voor iemand die anoniem lopend door het leven gaat. Dit versterkt het idee dat het hier om een student gaat. Studenten hebben doorgaans geen spullen, hooguit een gammele fiets. Zwarte kleding is een indicatie voor de groep waarin de persoon in kwestie zich ophoudt. Personen die van bepaalde muziek houden, kleden zich vaak in het zwart. Het gedicht zou autobiografisch kunnen zijn, want het gedicht dus durf het proberen (blz. 28) heeft als ondertitel these are the pros and cons of hitchhiking. De titel van een solo-lp/cd van voormalig Pink Floyd-lid Roger Waters. Pink Floydfans en mensen die van soortgelijke muziek houden hebben vaak een voorkeur voor zwarte kleding.
Af en toe is er contact met zijn ouderlijk huis. Even de taal van thuis horen, waar men harder dan nodig is in de hoorn spreekt, alsof dat de afstand beter overbrugt. Op vertrouwde wijze wordt het gesprek afgesloten, maar toch klinkt het opleggen van de hoorn op de haak erg hard. We zijn blijkbaar in de tijd dat een telefoon nog werd opgelegd en niet uitgedrukt. Het thuisfront verdwijnt weer uit zicht, maar niet definitief. Alles kan eindigen, maar de herinnering blijft.
als je weggaat
kom in gods naam terug
want wat doe je nou
zo ver van ons zo ver als vrij
en al die stappen die nu daar
ontsnappen aan de indruk die je naliet
is het boete of belofte
is het zonde of de sport
is het vlucht of vrijheid
bidden wij nu hier dan maar
dat je vindt daar wat je zoekt
aan het romeinse eind der aarde
staat een kathedraal van taal
kom in gods naam terug
het is hier anders zonder jou
zo heel erg anders
Iemand, een vriend, vriendin, familielid, is weggegaan. De achterblijvers verlangen naar de terugkomst van die persoon, omdat ze hem of haar missen. Alle handel en wandel onttrekt zich aan de waarneming van de achterblijvers. Waarom de persoon wegging, laat zich raden: schuldgevoel, onvrede, verlangen, uitdaging, drang naar vrijheid, studie. Alle mogelijkheden zijn aanwezig. De achterblijvers hopen dat de reiziger vindt waarnaar hij of zij op zoek is. Het ‘romeinse eind der aarde’ zou op Rome kunnen slaan, de bakermat van het latijn. Een andere mogelijkheid zou kunnen zijn dat Nijmegen bedoeld wordt. De universiteit kan gezien worden als een kathedraal van taal. Specifiek Nijmegen omdat Noviomagus aan de grens van het Romeinse rijk lag. Aan het eind van het gedicht een herhaling van de wens in de eerste regel, waardoor het verlangen naar de vertrokken persoon nog eens benadrukt wordt. Opvallend dat ‘gods naam’ met een spatie geschreven wordt! Misschien om aan te geven dat het moet gebeuren in naam van God en niet als een uitroep. Alles is anders, omdat de dichter gemis voelt.
akoestiek van water
alsof soms hier op straten
verhalen ver te zoeken
of bijna cijfermatig uitlopen in benadering
beklijft niets afdoende
de formulering
van hoe ter nagedachtenis
hoe steeds hetzelfde
hoe stille meisjes huilen
ochtend asfalt
en hoe hard het regent
Straten vertellen zelf niets, zoals water wegloopt van het wegdek naar de putten in de stoeprand, zo verdwijnen de gebeurtenissen die op de straat plaatsvinden. Zoals het water van het stille asfalt verdwijnt, zo merkt niemand het stille verdriet van meisjes in afzondering.
Volgens de achterkant van de bundel ‘lijkt de dichter te zoeken naar woorden, naar omschrijvingen voor wat zich niet vangen laat in taal. De zaken van het hart – daarover gaat hoe verder geen punt.’ Aan de ene kant dus naarstig op zoek naar woorden en aan de andere kant daar geen punt van maken. Terugkerende motieven zijn: gemis, afstand, afscheid, reizen, nostalgie, het voortgaan van de tijd. Opvallend is dat er naast alle leestekens en hoofdletters veel (werk)woorden zijn weggelaten, waardoor de taal erg compact wordt en de lezer hard moet werken om de essentie te doorgronden. Kortom: een fascinerend debuut.
____
Rob Zweedijk (2018). hoe verder geen punt. Querido, 56 blz. € 17,99. ISBN 9789021412931
