In een tingeltangel zachtroze noten
door Ernst Jan Peters
Dichter en mederecensent Hans Franse houdt van poëzie én van reizen. Het is dan ook niet toevallig dat in zijn dubbelbundel Frankrijk en Italië hoofdrollen vervullen. In een zogenaamd ‘keerboek’ treffen we twee titels: De lof der espresso / Petit ouverture a danser. De espresso voor Italië met op die zijde van de omslag dan ook de kleuren van de Italiaanse vlag en de ouverture aan de andere zijde met de Franse driekleur én een poststempel van Parijs met de bekende toren die Eiffel ooit ontwierp.
De Franse bundel is een uitgebreide ode aan de mooiste plekken van Parijs en dan bekeken met de muziek van Eric Satie op de achtergrond. Satie gaf zijn werk aanwijzingen over de wijze waarop de muziek gespeeld moest worden en die heeft dichter Franse (nomen est omen) overgenomen, als aanwijzing bij het lezen van het gedicht, maar ook als verwijzing naar een specifiek deel van het werk van Satie. De titel Petit ouverture a danser, is een verwijzing naar een gelijknamig pianowerk van Satie, maar we missen wel de ‘accent grave’ op de ‘a’ voor ‘danser’. Het gelijknamige gedicht verbindt muziek aan beeld. Satie is er virtueel aanwezig. ‘Hij speelt wat verderop / in een tingeltangel zachtroze noten.’ Maar Parijs is ook de wijn en dus ziet de lyrische ik meer kleuren dan zachtroze: wijnrood en flessengroen. De drank is nooit ver weg in de Franse gedichten.
De vele allusies in de gedichten van Hans Franse veronderstellen een voorkennis bij de lezer die misschien niet altijd terecht is. Mijn kennis van Parijs bijvoorbeeld is ‘abominable’. Op sommige plekken helpt de dichter de lezer door een voetnoot of door een begeleidende tekst onder de titel. Zoals in het gedicht over terreur op een restaurant met een Joodse eigenaar.
Joe Goldenberg
Voormalig Joods restaurant in de Rue des Rosiers.
6 doden en 22 gewonden bij terreuraanslag op 9 augustus 1982
Koffie uit een glas
is koshere koffie
want tussen het glazuur
van serviesgoed
zwemmen vieze ziektekiemen:
die dronk je bij Joe Goldenberg
in de moerassige Rozelarenstraat,
la Rue des Rosiers
dans les Marais
met de lekkerste Apfelstrudel ooit.
Tot de ziektekiemen uit het glazuur kropen
met mitrailleurs gewapend
en alle glazen doorschoten
evenals de drinkers:
hoeden met kogelgaten.
Nooit meer koshere koffie
in de Rozelarenstraat:
een winkel met nieuwe hoeden
in plaats van Apfelstrudel:
vlinders van één dag.
Samen met een gedicht over de zes aanslagen op één Parijse avond, waaronder die in popzaal Bataclan, is dit een gedicht met een serieuze blik. De andere gedichten zijn lieflijker, Parijs wordt aanbeden als een geliefde: ‘Vandaag ben ik / een bruidegom in / mijn Parc de Monceau. // Mijn bruid is heel / Parijs (…)’. Het zijn poëtische ansichtkaarten: beeld, muziek en hier en daar een overpeinzing over tijd, vergankelijkheid en uiteindelijk de dood.
Keren we de bundel om, de Italiaanse vlag voorop, dan verandert het decor maar dan verlaten we ook de sterke afhankelijkheid van muziek. De binding met het thema vergankelijkheid blijft de constante factor. De Italiaanse gedichten zijn minder afhankelijk van de verwijzingen naar plaats en kunst. Ik ben nooit in Monte Bamdita geweest, maar kan desondanks mee met het gevoel dat een vogelconcert indruk maakt.
Herfstochtend op de Monte Bamdita
In de vroege ochtend
of de late nazomernacht
onder de trillende morgenster
zingt een schorre lijster een aria
met veel trillers en gefluit
een duet met een verre uil
komt de koningin van de nacht voorbij
hese hoge coloraturen
het hoogtepunt van de zuivere nacht
is nog net niet bereikt
al schijnt vals vroeg ochtendlicht
door verlaat struweel
trillend en vibrerend op de reeds koude grond
paarse herfsttijloos bedauwt de toverfluit
dauwdruppelend klokkenspel tinkelt waterig
de turdus viscivorus – ooit bezongen
door Jan Hanlo –
heeft de grootste bek.
Franse is een romanticus die zich graag laat meeslepen door de impulsen van de natuur en zeker als natuur en muziek samen komen, maar Franse is opeens ook een rationalist als hij de grote lijster ten tonele voert. Het mijmeren dat steeds lyrischer wordt om uit te barsten in de orgastische regel ‘dauwdruppelend klokkenspel tinkelt waterig’ wordt bruut onderbroken door het besef dat deze lijster al eerder een gedicht bereikte.
Franse neemt ons mee naar verschillende plekken in Frankrijk en Italië als ware het zijn vakantiekiekjes. We staan op het plein de Paus toe te zwaaien en zijn even te gast in een Italiaanse lingeriewinkel. Sommige kiekjes zijn te persoonlijk om begrepen te worden op universeel niveau vooral in het Franse deel. De Italiaanse gedichten zijn veelzijdiger, van filosofische bespiegelingen tot erotische mijmeringen.
Wat aantoonbaar niet goed is aan de uitgave van de dubbelbundel De lof der espresso / Petit ouverture a danser is de verzorging van het geheel. Ik zie het als de taak van de uitgever om daar het beste te bieden wat mogelijk is. En de Dordtse uitgever Liverse heeft in het verleden ook bewezen dat te kunnen, maar bij deze uitgave niet. Het zogenaamde ‘keerboek’ bevat aan beide zijden slordigheden in spatiëring en leestekens en dat begint al op het titelblad. Er wordt in een titel verwezen naar een romantitel van Françoise Sagan namelijk Aimez-vous Brahms. Zowel de naam van de auteur als van de titel zijn gewoon niet goed geschreven en dat is niet belangrijk maar het leidt dusdanig af dat de essentie van de inhoud onder druk komt te staan.
De lof der espresso / Petit ouverture a danser is een dubbel vakantiealbum met kleinschalige portretjes die soms te particulier zijn om universeel te worden. Ansichtkaarten zijn het, sommige wel erg persoonlijk, maar je krijgt er zeker zin in om zelf af te reizen naar het zuiden. Erg jammer dat er zoveel slordigheden zitten in de uitgave.
____
Hans Franse (2018). De lof der espresso / Petit ouverture a danser. Keerboek. Uitgeverij Liverse, 82 blz. € 15,95. ISBN: 9789492519108
