Een schatkistje troostschetsen
door Laura Demelza Bosma
Mijn oma is kwijt… vertelt het aangrijpende verhaal van een dementerende oma en haar kleindochter Lizzy die probeert te begrijpen wat er met haar oma aan de hand is. Wie was ze vroeger, en wie is ze nu en waar gaat ze eigenlijk naar toe nu ze zich stukje bij beetje lijkt te verliezen?
Op de achterflap van Mijn oma is kwijt… staat gescheven dat het hier ‘een (voor)leesboek over dementie voor jong en oud’ betreft. Het boek is gebaseerd op de muziektheatervoorstelling Als alles kan, kan niets kapot van Kopseer. De liedjes kunnen online beluisterd worden via www.kopseer.be.
Voor deze uitgave is mooi, dik papier gebruikt (dat lekker ruikt), waarop zowel tekst als illustraties goed tot hun recht komen. De illustratie op de kaft vind ik mooi maar in vergelijking met de meeste andere illustraties in dit boekje vrij abstract, en daardoor niet zo geschikt als voorkant. Hoewel dit als boek voor jong en oud bedoeld is zou ik de meeste gedichten eerder indelen bij het genre jeugdpoëzie; ik vind de gedichten toch vooral geschikt voor kinderen vanaf een jaar of zeven . Of kinderen van die leeftijd op deze voorkant af zouden gaan, weet ik niet. Wel kan ik me voorstellen dat een ouder dit boek uitkiest als er een opa of oma in de familie getroffen is door dementie en dat kinderen dan wel een opening zullen vinden om dit kleine poëtische universum te kunnen betreden. Omdat de taal eenvoudig is vermoed ik dat velen van hen in dit boekje herkenning en ook troost kunnen vinden. Bovendien is bij vele gedichen duidelijk merkbaar dat de teksten oorspronkelijk als liedteksten geschreven werden. De muzikale kwaliteiten in de vorm van rijm, metrum en herhaling dragen eveneens bij aan de toegankelijkheid. Ter illustratie leest u hier een fragment uit het titelgedicht, ‘Oma is kwijt’.
Oma is kwijt. Oma is kwijt.
Papa, mama, oma is kwijt.
Ik zocht in de living en in de keuken.
Zelfs in de oven heb ik gekeken.
Ik klom in een boom en over muren.
Geen oma in zicht, ook niet bij de buren.
Ik zocht in het schuurtje, achter haar fiets.
Daar vond ik een kat, maar verder niets.
Sommige gedichten vallen positief op, omdat ze het karakter van oma en het verloren gaan daarvan in beeldende taal neer weten te zetten. Zo beschrijft een gedicht hoe oma door overal post-its te plakken probeert haar grip op het dagelijks leven te bewaren, een ander gedicht toont oma’s uit de hand gelopen liefde voor katten. De gedichten waaruit op te maken valt dat oma danseres was hebben op mij dezelfde werking: ik leer haar kennen en voel daardoor meer verbinding, waardoor ook het verlies (van oma’s gedachten en dingen, haar identiteit) meer gewicht krijgt voor mij als lezer. Een fragment uit ‘Ballerina’.
Haar voeten spraken vreemde talen.
Haar handen zongen kinderliedjes.
Haar lichaam was een bruidsjapon.
Hij gleed zo soepel over haar hoofd
en maakte haar mooier en mooier.
Ze danste vloeiender dan water.
Ze danste sneller dan de bliksem.
Lichter dan de lucht danste ze
en heter dan het heetste vuur.
Nu lijkt mijn oma soms van beton.
Door het uitblijven van dwangmatige rijm ontstaat in dit gedicht meer ruimte voor een subtielere vorm van poëzie, wat het ook voor de volwassene, misschien ietwat veeleisendere lezer boeiend maakt. Het kontrast tussen de soepele dans en het beton hakt er in als een bom.
De eerste, hier niet afgebeelde helft van bovenstaand gedicht bevat overigens de prachtige zin ‘Haar lichaam zat vol wilde katten.’ Mooi hoe hier de eerder beschreven kattenliefde terugkomt in haar vroegere dansende lichaam.
Het grote wiel draait door: nu is het Lizzy die danslessen volgt. Vroeger kwam oma haar altijd halen van de dansles. Nu danst oma niet meer en ze is niet scherp genoeg meer om te kunnen waarnemen dat haar kleindochter danst, dat zij voortleeft in Lizzy neemt ze niet meer waar. Deze schrijnende situatie is dramatisch interessant. Het gedichtenboek heeft het blijkbaar ook voor elkaar gekregen de theatrale kwaliteiten van het oorspronkelijke theaterstuk mee te nemen! Een prachtig voorbeeld van hoe bij een goede samenwerking, verschillende kunstdisciplines elkaars zeggingskracht kunnen versterken.
Dit is zeker ook het geval wat betreft de tekeningen van Lies Van Gasse. Deze illustraties hebben een heel eigen beeldtaal, waardoor ze een originele wereld schetsen. Ze kunnen gelezen worden als een verhaal op zich. De tekeningen laten zelfs bepaalde aspecten ervaren van hoe het kan zijn aan dementie te lijden. Zo verloopt de tijd niet lineair: de leeftijd van het omafiguurtje is overduidelijk niet constant oud en hier en daar is het zelfs verwarrend of het nou Lizzy is die wordt afgebeeld, of oma? In vergelijking met de stijl van andere kinderboeken vind ik de losse, associatieve stijl van van Gasse een verademing.
De originaliteit van zowel illustraties als ook de beeldtaal van een deel van de gedichten, wint het wat mij betreft van het gegeven dat ik een paar gedichten wat voor de hand vind liggen, deze klinken alsof ik ze al eerder heb gehoord. Gezegd dient nog dat een cliché boven zichzelf uitstijgt als dit op precies het juiste moment met de juiste dosering wordt ingezet. In het geval van deze bundel is dat bijvoorbeeld wanneer de dood oma voor de laatste dans vraagt. Het is mooi gedaan en de bij dit gedicht behorende illustratie verbindt de thematische lijntjes met elkaar. Zo heeft de dood een kat in zijn borst en een kabouter in de buik, maar dit kabouterlijntje heb ik in deze bespreking nog niet aangekaart. Gaat u zelf maar ontdekken wat dat is met die kabouters!
Al met al is dit boekje een fascinerend geheel dat, hoewel er veel verteld en geïllustreerd wordt en ook zeker leerzaam te noemen is, toch ruimte overlaat voor de verbeelding.
Oma schudt haar deken af.
Oma schuift haar stoel opzij.
Oma klimt in de huid
van de vrouw die ze was.
Ze zegt: ik ben er klaar voor.
Klaar voor de dans.
(Fragment uit ‘De Zwarte Meneer’)
____
Peter Theunynck en Lies Van Gasse (2018). Mijn oma is kwijt… Wereldbibliotheek, 64 blz, € 17,99. ISBN 9789028427808
