Een knap pe vert(ic)a ling van ec centric Horizon tal poe try
door Eric van Loo
Edward Estlin Cummings (1894 – 1962) geldt als een van de belangrijkste Amerikaanse dichters uit de eerste helft van de twintigste eeuw. Zijn stijl wordt o.a. gekenmerkt door typografisch non-conformisme. Het hoofdlettergebruik is sporadisch, zelfs het Engelse ‘ik’ schrijft hij met een kleine letter (‘Humanity i love you’), evenals zijn eigen naam: e.e. cummings. Zijn poëtische oeuvre beslaat ruim 1000 gedichten, en is vrij beschikbaar op internet, mits men een account aanmaakt op academia.edu.
De bundel is zoals we gewend zijn van uitgeverij P met veel zorg uitgegeven. Een voorkant van artistiek aandoend grof wit papier, met de letter P in reliëf aangebracht. Het Engelse origineel is telkens op dezelfde bladzij als de vertaling weergegeven, in een iets kleiner en lichter font. Dit houdt de bundel hanteerbaar, bovendien krijgt de vertaling zo meer aandacht dan het origineel. Wel is de leesbaarheid van de Engelse tekst voor oudere poëzieliefhebbers hierdoor misschien niet altijd even goed.
Vertaler Willy Spillebeen (1932) heeft zijn sporen in het land der letteren ruimschoots verdiend, met 11 poëziebundels, 34 romans, 11 essays, 11 vertalingen, 5 bloemlezingen en vele kritische bijdragen over poëzie. Zijn andere vertalingen zijn voornamelijk uit het Frans en het Spaans. De lijvige Canto General van Pablo Neruda, die al jaren in mijn boekenkast staat, heeft Spillebeen samen met Mark Braet en Bart Vonck vertaald.
In zijn nawoord licht Spillebeen toe, dat het werk van e.e. cummings slechts zeer beperkt in het Nederlands is vertaald. Jo Stevens en Luc Wenseleers vertaalden 11 gedichten voor de bloemlezing Adam en Eva en de stad. Amerikaanse poëzie van de 20e eeuw (1966). In 1982 publiceerde Peter Verstegen Het driehoekig waarom, een tweetalige editie met 40 gedichten. Later vertaalde Verstegen 17 liefdesgedichten onder de titel Jouw ogen hebben hun stilte (1996). Tijd dus voor een nieuwe vertaling, om het werk van e.e. cummings opnieuw onder de aandacht van de Nederlandse en Belgische poëzieliefhebbers te brengen. Er is weinig overlap tussen de selectie gedichten in Het driehoekig waarom en Horizontale zaken. Ook dat is fijn voor de liefhebber, die deze selectie al op de plank had staan.
De ondertitel van de bundel is subtiel gekozen: ‘69 gedichten over liefde, onliefde en lust & Belgium’. Het aantal gedichten verwijst vanzelfsprekend naar het erotische element in het werk van e.e. cummings.
–
p.85 (Nawoord)
De toevoeging & Belgium zinspeelt op de tweede bundel van cummings, getiteld & (1925). Een ampersand als titel van een bundel, over eigenzinnig gesproken. Spillebeen geeft aan ‘Belgium’ meer als curiosum te hebben opgenomen, en minder vanwege de kwaliteit. Het is natuurlijk ook een knipoog van een Vlaming naar het feit dat deze Amerikaanse dichter midden in de Eerste Wereldoorlog – nog voordat hij naar Europa vertrok als vrijwillige ambulancier – een gedicht aan het door de oorlog zwaar getroffen België wijdde.
© Uitgeverij P (foto JD)
Qua inhoud is ‘why’ een eenvoudig gedichtje, dat door Spillebeen soepel vertaald is. Opmerkelijk is de afwijkende slotformulering. Waarom “and that nobody beautiful ever hurries” niet vertaald door “en dat niemand die mooi is zich ooit haast”? Cummings compliceert de zaken door zijn excentrieke woordafbrekingen en het gebruik van haakjes, waarbij vaak spaties tussen tekst en haakjes ontbreken. Interessant is de strofeopbouw (1 – 2 – 3 – 4 – 5 – 4 – 3 – 2 – 1), waarbij juist in de centrale strofe géén woordafbrekingen voorkomen. Spillebeen heeft zijn uiterste best gedaan de vreemde woordafbrekingen mee te nemen in zijn vertaling. Dat levert natuurlijk wel andere betekenissen op: bij eerste lezing bleef ik haken aan de ‘klei’, een connotatie die in het Engels ontbreekt. Opmerkelijk is dat Spillebeen zich in zijn Nawoord uitgesproken kritisch uitlaat over de eigengereide syntaxis en typografische acrobatieën van cummings: “Ze zijn inderdaad alleen maar grillig; ze hebben geen enkele betekenis of functie en bemoeilijken bovendien de lectuur.” Spillebeen staat niet alleen in deze kritiek. T.S. Eliot, tijdgenoot van cummings, schreef: “I have a very high opinion of Mr Cummings as a poet, in spite of my dislike of his typography.” (brief aan Charles Norman, 1957)
Over het algemeen zijn de gedichten door Spillebeen verdienstelijk vertaald. Omdat cummings veelal vrije verzen schrijft, stelde het vertalen niet al te hogen eisen aan het volgen van ritme of rijm. Hij houdt de toon licht wanneer die van cummings licht is, en gedragen wanneer cummings zich van archaïsch taalgebruik bedient.
© Uitgeverij P, foto JD
Bovenstaand gedicht is een van mijn favorieten, onder meer vanwege de sterke poëtische opbouw met veel herhalingen en variaties. Wel even schrikken dat uitgever en dichter over het ‘love’ in de laatste regel heen hebben gelezen.
Met Horizontale zaken ontsluit vertaler Willy Spillebeen het werk van e.e. cummings voor een nieuwe generatie lezers. Met de ondertitel 69 gedichten over liefde, onliefde en lust is geen woord te veel gezegd: alle gedichten – met uitzondering van de toegift over België – bezingen op zeer plastische wijze de liefde. En hoewel de vertaler niet bijster gesteld was op de voor het werk van cummings zo kenmerkende eigengereide syntaxis en typografische acrobatieën, is hij de meester ook op dit punt zo goed mogelijk gevolgd.
____
e.e. cummings, Willy Spillebeen (2019). Horizontale zaken | 69 gedichten over liefde, onliefde en lust & Belgium. Uitgeverij P, 96 blz. € 22,00. ISBN 9789492339751
–
