Zaad onderweg naar een graf
door Ernst Jan Peters
‘Zijn rabiate GoT-fans enge mensen? Wij vinden van niet, al was het maar omdat we dit boek moeten verkopen.’ Voor oningewijden: GoT staat voor Game of Thrones, een boekenserie geschreven door George R.R. Martin maar ook een seizoenenvretend televisie-epos, uitgebracht door de commerciële televisiezender HBO. Herstel: de boekenserie heet eigenlijk A Song of Ice and Fire, een lied van IJs en Vuur en die belofte wordt waargemaakt, er is verdomd veel ijs en verduiveld veel vuur in de verhalen.
Het citaat over enge fans staat bij gedicht 6.1 hetgeen staat voor: zesde seizoen, eerste episode. Per aflevering een gedicht en zo bevat Game of Poems. Gedichten van IJs en Vuur 67 gedichten omdat het zevende seizoen maar zeven afleveringen bevatte in plaats van tien. Seizoen acht is half april van start gegaan en dat zal het laatste zijn.
Game of Poems werd al aangekondigd op Facebook. Ik verkeerde in de veronderstelling dat de drie dichters van de bundel zouden wachten tot na de laatste aflevering van het laatste seizoen. Wellicht wilde het trio niet langer wachten, want, o, wat duurt het lang voordat de fans naar seizoen acht konden kijken en eindelijk te weten mogen komen wie de IJzeren Troon beklimt: het hoogst bereikbare in het universum van GoT. De troon der tronen.
Dit wordt een verschrikkelijke recensie voor poëzieminnaars die wél willen weten wat er zoal aan nieuwe Nederlandse poëzie wordt uitgegeven, maar nooit hebben gekeken naar Game of Thrones. De tekst op de achterflap presenteert de bundel als ‘een onontbeerlijke bundel voor iedereen die iets heeft met Game of Thrones, met de beste Nederlandse poëzie van dit moment, of met allebei.’ Aardige tekst, ‘… al was het maar omdat we dit boek moeten verkopen’ maar ik vrees dat het toch alleen boeiend is voor de al dan niet rabiate GoT-fans. Maar die krijgen dan ook écht wat!
Vanaf seizoen 5 begonnen Ellen Deckwitz, Ingmar Heytze en Thomas Möhlmann met het schrijven van een gedicht bij elke aflevering die ze zagen. Er zijn vast deskundigen die precies kunnen achterhalen wie van de drie welke passage heeft aangedragen, maar dat lukt mij niet en de dichters zeggen er zelf niets over.
Bij elk gedicht krijg je: het nummer van de aflevering, de Engelse titel, een prozapassage over wat er zoal ook alweer gebeurde in de aflevering plus wat aanwijzingen die helpen bij het begrijpen van het gedicht en dan: het gedicht zelf, standaard voorzien van een relevant citaat van een van de vele, vele, vele karakters in de serie en soms daarbuiten. Veel personages spelen een rol in deze groots opgezette geschiedenis. Zelfs de meest fanatieke ‘GoTics’ worden soms geconfronteerd met een personage die ze al een tijd niet meer hadden gezien en die dan weer een nieuw of opgefrist verhaallijntje krijgt. Een serie waar een aantekenboekje bij de hand nuttig is. Gelukkig zijn er speciale Wikipagina’s voor het nodige naslagwerk.
Deckwitz, Heytze en Möhlmann zijn gek op GoT. Waarom? Zoals ze in 5.3 zeggen: ‘Je kunt GoT om allerlei, deels overlappende redenen volgen: voor het geweld, het spektakel, het spel, de romantiek, de liefde, de afschuw, de ontsnapping, de intertekstualiteit, de shakespeareaanse plots en dialogen, om mee te kunnen praten met vrienden en collega’s, de opwinding die kan volgen op drie kwartier verveling en ook gewoon voor de lol. Zelfs als je alleen maar voor de blote lijven kijkt, heb je er nog een prima serie aan.’ George R.R. Martin wilde een trilogie schrijven maar het werden steeds meer delen. En de verfilming ervan begon al voordat het verhaal helemaal af was. Het is niet voor niets dat seizoen acht zo op zich laat wachten, het verhaal moet nog worden geschreven en omdat het gaat om de afsluiting moeten de vele verhaallijnen samenkomen. De fans werden steeds ongeduldiger. Als George dan ook een tussendoortje maakt, zijn ze eerder teleurgesteld, dan blij met dat resultaat terwijl ook daar een link ligt met de wereld van A Song of Ice and Fire.
Het verhaal speelt zich af in een fictieve wereld, voornamelijk op een continent genaamd Westeros. De wereld heeft wel iets weg van onze eigen aarde in de Middeleeuwen met menselijke personages, aangevuld met bijzondere zaken als draken, bescheiden magie en er is de voortdurende dreiging van bovennatuurlijke types uit het noorden die worden tegengehouden door een hele hoge muur. Die dreigende types zijn ijskoude zombies en de kijker krijgt steeds meer door dat die muur vast niet voldoende is om deze bedreiging te keren. ‘Winter is coming’ is het motto bij de marketing. Een dreiging voor alles wat leeft, rukt op. De relatie met de actuele klimaatproblematiek op onze eigen wereld is snel gelegd en ook bij GoT is er maar één manier om het tij te keren: samen optrekken, individuele belangen opzij zetten voor het belang van de gehele samenleving. Gaat dat lukken?
Game of Thrones kent drie hoofdverhaallijnen: a) een dynastieke burgeroorlog voor de controle over Westeros tussen verschillende concurrerende families, b) de toenemende dreiging van de genoemde ondoden, die wonen ten noorden van de immense muur van ijs, c) de ambitie van de verbannen koningsdochter, Daenerys Targaryen, om terug te keren naar Westeros en haar rechtmatige troon op te eisen.
Terug naar de bundel. Waar komt de motivatie van de drie dichters vandaan om de gedichten voor Game of Poems te maken? Inleider Joost de Vries heeft een verklaring. De immense populariteit maakt dat het lastig om je bewondering origineel onder woorden te brengen over datgene wat miljoenen ook choqueerde. De Vries: ‘Dus hoe kun je er nog over praten? Het antwoord op die vraag snap je misschien pas als je ermee wordt geconfronteerd, namelijk door er in de vorm van poëzie over te praten. Door een stap terug te doen uit het plot, de psychologie en de begrijpbaarheid van de serie en in taal een geheel nieuwe manier te vinden om de afleveringen te herbeleven. (…) Voor het eerst sinds 2011 wordt er nieuwe laag van taal over de afleveringen gelegd, die je dwingt opnieuw over de personages en hun troosteloze avonturen na te denken. De dichters breken brokstukken af van de enorme saga die Game of Thrones is, keren die binnenstebuiten, isoleren de personages en verplaatsen zich in hun schoenen. In plaats van dat personages worden geanalyseerd worden ze opnieuw doorleefd; het maakt ze van historische personages uit de bekende geschiedenis van Westeros tot onzekere mensen voor wie elke mogelijkheid nog openligt.’
Bij het leesavontuur zijn de prozastukken per aflevering onontbeerlijk. Waar in een gedicht opsommingen voorkomen, zijn dat vaak niet verwijzingen naar hetzelfde karakter in andere bewoordingen, maar steeds andere spelers in het Spel van de Tronen. Dat wordt voorbereid in de tekst ervoor. En voor de onervaren poëzieliefhebbers is er ook een lesje literatuurgeschiedenis. Zo wordt netjes verwezen naar Herman Gorter in het gedicht ‘Lief’ passend bij aflevering zeven van het derde seizoen (‘The Bear and the Maiden Fair’):
LIEF
‘I suppose that’s one of the ironies of life – doing the wrong thing
at the right moment.’
– Charles Chaplin
Zie je, ik hou van je, met je lokken, je billen, je biceps, ik wou
graag zijn jou, maar het kan niet zijn: je bent nu eenmaal wie je
bent. Een onsterfelijke met een lapje voor z’n oog, een verliefde
dwerg, een veldheer in opmars met een pikvormige achilleshiel
we willen zo graag precies het goede doen op het juiste moment
we zouden er een hand, belofte, onze laatste pijl voor overhebben,
je weet, mijn moedige mooie liefje, dat je altijd het goede zult
doen maar dat het nooit goed getimed zal zijn, zie je, ik hou van
je, maar
wat moet je met een arm zonder hand, een mannenlijf zonder
geweten, goede bedoelingen zonder een onderhandelingspositie:
je bent nu toch – terwijl je heupen op een bedrieglijk ritme
wiegen, terwijl je de arena gehavend ontvlucht –
wat je eenmaal bent.
Verliefd worden is levensgevaarlijk in GoT want je hebt daarmee een zwakte gecreëerd. De geliefde wordt daar vaak het slachtoffer van. Zo tillen de gedichten de plotlijnen uit de serie op een niveau waar meer algemene inzichten ontstaan. Inzichten over het leven in het speciale GoT-universum: ‘Nageslacht is alles hier, één kind is niets, / een pluis in de storm. Zaad onderweg / naar een graf. Ademend durfkapitaal.’ (Fragment uit 4.10).
Een van de weinige gedichten die het zou kunnen redden in de contextloosheid van een bloemlezing, is het gedicht over het vernoemen van zwaarden (4.4):
BOEKHOUDER
‘They say the best swords have names. Any ideas?’
‘Oathkeeper.’
– Jaime Lannister & Brienne of Tarth
Vrij naar Lorna Crozier
Het beste zwaard is het zwaard dat je bij je hebt.
Het is gereedschap. Je draagt ook maar wat je
op een dag uit een steen trok of ongegrond
in een donkere smidse kreeg aangesmeerd.
Geef het een naam en het wordt meer:
een onhandelbare pauwenstaart, een ding
tussen je benen, een paal van staal (zing maar mee,
allemaal: een zwaard hoort in een schede!)
Het is iets wat je zou moeten vragen
op een eerste afspraakje met een ridder:
heeft je zwaard een naam, zo ja, welke?
Ik bedoel, wat als het Bloeddrinker
heet. IJsbreker, Maagdenslachter? Poekie of Duifje?
Wat als hij het Stompie noemt terwijl hij
over de pommel wrijft?
De gedichten verbinden grootse uitzichten over het leven in een wereld waar een machtsspel wordt gespeeld en een mensenleven minder waard is dan een pion in een potje schaken. En net als je denkt dat het wel heel groots en heel meeslepend dreigt te worden is er de Hollandse relativering: het is maar een spelletje. Een verhaaltje met kwetsbare acteurs. Dat maakt de gedichten erg genietbaar. Even wordt je opgenomen in de wereld waar alles mogelijk is, de wereld waarvan de begintune je hartslag versnelt en dan mag je weer landen… Je leven wordt niet langer bedreigd behalve dan door de saaiheid van het dagelijks bestaan.
En dan die vraag uit het begin: ‘Zijn rabiate GoT-fans enge mensen? Wij vinden van niet, al was het maar omdat we dit boek moeten verkopen.’ Is het mogelijk om een commercieel succes te maken van een bundel als dit in de slipstream van alle merchandising? Ik hoop het! Dat gun ik de poëzie en dat gun ik de debuterende dichter E.I.T. Deckheymann. Maar het gaat lastig worden omdat je de interesse moet winnen van lezers die zowel hartstochtelijk Thrones-fan zijn als liefhebber van poëzie. De prozagedeelten kunnen helpen bij het succes want die zijn met veel humor geschreven en verfrissen het geheugen van GoT-kijkers. De gedichten geven inzicht in universele waarden maar dan wel uit een ander universum. Tussen de afgerukte lichaamsdelen en de bordeelscènes geven de gedichten de serie diepte. De dichters zijn het aan hun stand verplicht om een nieuwe editie te maken met het poëtisch commentaar op het afsluitende seizoen. Ik heb er zin in, maar eerst moet ik nog weten hoe het gaat aflopen…
____
Ellen Deckwitz, Ingmar Heytze en Thomas Möhlmann (2019). Game of Poems. Gedichten van IJs en Vuur. Prometheus, 150 blz. € 19,99. ISBN 9789044638523
