“Terug naar de natuur”

Saskia Stehouwer (Alkmaar, 1975) studeerde Nederlands en Engels aan de Universiteit van Amsterdam. Ze werkte ruim tien jaar als redacteur en projectleider bij SAVUSA, het Zuid-Afrika instituut van de Vrije Universiteit. Saskia is oprichter en directeur van Stichting Kunstgroen.
Haar gedichten werden gepubliceerd in tijdschriften en bloemle­zingen, onder andere in Meander. In oktober 2014 verscheen haar debuutbundel wachtkamers bij uitgeverij Marmer, die bekroond werd met de C. Buddingh’-prijs 2015. Saskia’s tweede bundel verscheen in oktober 2016 bij Marmer onder de titel vrije uitloop.
In juli 2017 verscheen een boek met Engelse vertalingen van gedichten van Ingmar Heytze en Saskia Stehouwer, vertaald door Joel Katz en Robert Perry, getiteld Iets anders/Something else (Dutch poet press). Met Katz en Perry vertaalde Saskia Vrije uitloop, dat in april 2019 als Vrije uitloop / Free range verscheen bij Dutch Poet Press.
In juni 2019 zag Saskia’s bijzondere derde dichtbundel Bindweefsel (uitgeverij Marmer) het licht. Deze bundel is geheel handgeschreven op zelfgeschept papier van plantenresten en fruitafval.
Saskia is inmiddels stukjes aan het schrijven voor haar nieuwe boek. Elly Woltjes sprak met haar.

foto Rosa van Ederen

Wat origineel om een composteerbare bundel te publiceren. Waren alle bundels in vroegere tijden niet composteerbaar, vraag ik me af.  Je moet maar op het idee komen: het is een vondst! De omslagillustratie van wachtkamers toonde al een half vergaan blaadje op een oranje ondergrond en is misschien een vooruitwijzing naar de composteerbare bundel, een logisch vervolg?
In principe is papier nog steeds composteerbaar, maar tijdens het maken worden vaak chemicaliën toegevoegd, evenals aan de inkt, waardoor het niet zo’n goed idee is om gewoon papier op de composthoop te leggen. Ik wilde graag laten zien dat je een bundel kunt maken die geen extra belasting voor de aarde zou vormen, vandaar dat ik alleen plantenresten en schillen heb gebruikt. Na gebruik kan de lezer de bundel op de composthoop gooien zodat hij weer kan worden opgenomen in de natuurlijke kringloop.
Wat interessant dat je een verbinding ziet met het omslag van wachtkamers; dat had ik me nog niet eens gerealiseerd. Het was geen bewuste vooruitwijzing maar ik was wel al bezig met natuur en de kwetsbaarheid daarvan, dus je zou dit zeker een logisch vervolg kunnen noemen op mijn eerdere werk. Ik kijk steeds meer naar de manier waarop wij mensen met elkaar en de natuur omgaan en hoe we misschien andere manieren kunnen vinden om een verbinding aan te gaan met de natuur en met haar samen te werken in plaats van haar uit te buiten.

Hoe is de eerste biologisch afbreekbare bundel tot stand gekomen die in een oplage van dertig stuks is verspreid en daarmee een collectors’ item is geworden?
De bundel is tot stand gekomen in mijn keuken. Ik heb geleerd papier te scheppen en heb flinke hoeveelheden pulp gemaakt van allerlei afval: schillen van bananen, sinaasappelen, prei, asperge, knoflook en ui, grasafval en hostabladeren. Sommige experimenten waren geen succes: de aardappelschillen en koolbladeren stonken verschrikkelijk en de bamboevezels waren te hard om er pulp van te maken. Uiteindelijk had ik ongeveer 400 vellen en die heb ik (met hulp van mijn vader en een goede vriendin) met de hand volgeschreven en ingebonden met vlasdraad. Door het hele proces te doorlopen en alles zelf te doen, heb ik een heel andere band met deze bundel dan met de ‘gewone’ bundels die ik geschreven heb. Het was best moeilijk om te beginnen aan de gedichten in deze bundel, omdat de drager zo speciaal was dat ik dacht dat ik ook heel bijzondere gedichten moest gaan schrijven. Toen ik dat idee los kon laten, kwamen de gedichten vanzelf en sloten ze qua thematiek ook heel natuurlijk aan bij het concept van de bundel.

Je vorige bundels vind ik heel erg goed maar ik vind deze bundel van zinsfragment naar zinsfragment vrij moeilijk te begrijpen en ik zag ook niet waar een gedicht begon en eindigde. Ik ontkom misschien ook niet aan de enigszins negatieve gedachte dat het toch weer verdwijnt en dat brengt mij op de vraag, waarom maakt een dichter iets voor het vergeten?
Ik vertelde dat ik graag een bundel wilde maken die de aarde niet belastte en die ook weer kon worden opgenomen in de natuurlijke kringloop. Dat impliceert inderdaad dat daarmee ook de gedichten verdwijnen. Ik heb al van diverse mensen gehoord dat ze het jammer en ook onbegrijpelijk vinden dat ik iets maak dat dan ook weer verdwijnt. Ik vind dat zelf een beetje vreemd. Ik heb niet de illusie dat mijn werk voor de eeuwigheid bewaard blijft; de meeste dichters hebben een heel select publiek en worden over honderd jaar echt niet meer gelezen. Daarnaast zet ik sowieso vraagtekens bij onze neiging om alles maar te willen bewaren. Ik vind het een mooi idee om de gedichten een tijdje in de wereld te laten zijn, waarna ze weer verdwijnen. Er zijn genoeg culturen in de wereld die leunen op een orale traditie en die wat ze willen onthouden gewoon uit hun hoofd leren.

Wat bedoel je met ‘Er zijn genoeg culturen die op een orale traditie voortbouwen en wat ze willen onthouden gewoon uit hun hoofd leren?’ Genoeg culturen? Moeten we noodgedwongen terug naar de Middeleeuwen?
Natuurlijk hoeven we niet noodgedwongen terug naar de Middeleeuwen. Ik wilde alleen zeggen dat er meerdere manieren zijn om om te gaan met verhalen en teksten en dat je niet altijd moet uitgaan van het standaard gedrukte boek.
Eerst was ik er dus van overtuigd dat de gedichten gewoon verdwijnen met de bundels mee, maar inmiddels heeft mijn uitgever Marc van Gisbergen me ervan weten te overtuigen dat het toch wel heel mooi zou zijn als ik een boek maak waarin ik het verhaal van de bundel vertel en de gedichten opneem. Ik zit nu te puzzelen op een boek waarin ik poëzie kan mengen met proza en kan vertellen wat mij als dichter beweegt om het thema van natuur en klimaatverandering te kiezen en hoe ik dat probeer vorm te geven in mijn gedichten en in mijn leven.

Weet je ook of iemand van je lezers het werk al op de composthoop heeft gegooid?
Toen ik de bundel presenteerde in de Tuin van Jan, een paradijstuin in Amsterdam-West, heb ik na afloop van het voorlezen een bundel op de composthoop gelegd. Ik ga binnenkort eens kijken of er nog iets van over is. De meeste kopers weigeren helaas om de bundel weg te gooien, maar er ligt er eentje in een kantoor van GroenLinks in de zon. Een vriend van mij heeft de bundel mee op reis genomen en heeft op diverse plekken een blad begraven of in het water gelegd: dat was een heel mooie poëtische invulling van het idee.

Wat is de volgende stap in je werk? Heb je plannen voor de toekomst?
Mijn volgende literaire project is het boek over deze bundel. Daarnaast heb ik zeker plannen voor de toekomst: ik ga met mijn vriend een flink stuk grond kopen in Spanje of Italië en daar willen we proberen om onze idealen in praktijk te brengen door een voedselbos aan te leggen, de grond te verbeteren door regeneratieve landbouw en door een centrum te bouwen waar mensen samen kunnen komen om ideeën uit te wisselen over nieuwe manieren van leven.

Treed je weleens op en wat zijn je ervaringen?
Ja, ik treed regelmatig op bij literaire avonden en festivals. Af en toe ook in het buitenland. Ik vind het heel fijn om mijn gedichten voor te lezen. Ik geloof dat het luisteren naar een gedicht een extra dimensie met zich meebrengt omdat je de toon van het gedicht beter kunt volgen en omdat je ook hoort hoe de dichter het zelf interpreteert. Soms heb je een publiek dat heel open is en dan is voorlezen echt een heel mooie ervaring.

Heb je nog andere activiteiten op literair gebied?
Ik heb het afgelopen jaar samen met twee Amerikaanse dichter-vertalers Robert Perry en Joel Katz, beide uit Californiё, een vertaling van mijn tweede bundel Vrije uitloop gemaakt. Afgelopen maand ben ik in Californië geweest om de bundel te presenteren. Ook in de toekomst wil ik graag bezig blijven met vertalen en in Californië kreeg ik het idee om een Europese bloemlezing te gaan maken van gedichten die gaan over de klimaatverandering, maar dat is nog in een heel pril stadium.