Kees van Kooten – 575 Haikoots

Miniaturen voor een glimlach

door Herbert Mouwen

–

–
De haikudichters hebben in het Nederlandse poëzielandschap een status aparte. Veel van hen houden zich alleen bezig met deze dichtvorm en manifesteren zich niet of veel minder als dichter van andere, al dan niet traditionele of meer moderne dichtvormen. Er zijn weinig dichters die beide genres in gelijke mate beoefenen. Of een haikudichterschap beschouwd wordt als een volwaardig dichterschap of meer gezien wordt als een vorm van hobbyisme is ook de vraag. Nu is Kees van Kooten een auteur die zich van de meest uiteenlopende genres bedient en daarmee succesvol is. Als haikudichter heeft hij vooral naam gemaakt, omdat hij de haiku door zijn humoristische benadering een speels, eigen gezicht en een nieuwe naam heeft gegeven. Het door hem geïntroduceerde woord haikoot is een samentrekking van de genreaanduiding en zijn achternaam. Het was veertig à vijftig jaar terug voor veel lezers een genoegen om geregeld een nieuwe haikoot te lezen op de Bescheurkalender van Wim de Bie en Kees van Kooten, die tussen 1973 en 1988 elk jaar verscheen.

De vorm van de haiku mag bekend verondersteld worden. Deze vindt zijn oorsprong in de Japanse dichtkunst. De westerse variant hiervan bevat zeventien lettergrepen, verdeeld over drie versregels van achtereenvolgens vijf, zeven en vijf woorden of lettergrepen. Soms wordt van de strakke vorm afgeweken. De natuur en een originele waarneming daarvan is het hoofdonderwerp. De zeventiende-eeuwse Japanse dichter Matsuo Basho wordt gezien als een van de belangrijkste grondleggers van het genre.

Woordspel

Het aantal onderwerpen dat Van Kooten in zijn haikoots aan de orde stelt, is veel groter dan alleen maar de natuur in haar verschijningsvormen. Om er enkele te noemen: lezen, de digitale wereld, poezen, ouder worden, de dood, de iPhone en natuurlijk voetbal:

Veel aandacht heeft Van Kooten voor het woordspel, zoals in: ondersteboven / van station Antwerpens / buitenstebinnen. Of in het speelse: waar is hij het waarst / waar hij het alleenste is / in een lege kerk. In de volgende haikoot wordt de lezer in eerste instantie op het verkeerde been gezet:

Kees van Kooten is een creatieve geest wanneer het gaat om de vorming van neologismen. Een mooi voorbeeld is de samenstelling ‘senielioren’ in: senielioren / protesteren in Den Haag / tegen etiket. Nieuwe woorden als ‘intussenklusje’, ‘komhoeheettietochalweer’ en ‘verslavernijverhalen’ zijn opvallend en ook binnen de haiku functioneel, omdat ze als één woord een volledige versregel van vijf c.q. zeven lettergrepen beslaan. Ter afsluiting van Van Kootens speels geknutsel met taal is deze haikoot met een fraai, meervoudig woordspel de moeite waard:

Haikootdichter Kees van Kooten kijkt met een nieuwe blik naar de oude werkelijkheid en dan ziet hij nieuwe, meestal gedetailleerde dingen die hem verrassen en verwonderen. Die legt hij vast in zeventien lettergrepen en deelt hij met de lezer:

Wie let er nog op het lopen van een overstekende kat? Niemand toch? En toch zullen veel lezers wanneer ze nu een kat zien oversteken nauwkeurig kijken of ze acht poten tellen. Uit verwondering of ter controle. Een aantal malen is er sprake van een reeks van twee of meer haikoots in de bundel, die dan weer wel, dan weer niet los van elkaar te lezen zijn.

Woord en beeld

Naast het lezen van de tekst dwingt Van Kooten de lezer om een andere reden een pas op de plaats te maken. Per bladzijde, links of rechts, staan vier haikoots, op de andere bladzijde staat een door de auteur zelfgenomen foto. ‘Bijziende fotografie en plaatjeskeuze van de schrijver’ is de enigszins vreemde vermelding in het colofon. Het gaat hoofdzakelijk om foto’s uit het familiearchief en van allerhande voorwerpen, zoals brillen, schoenen, gedateerde reclameaffiches en bizarre, oosters aandoende beeldjes. Soms zijn er eigenaardige stillevens samengesteld en gefotografeerd, zoals een schoen met een bril op, een brillenkoker met een strip met tabletten erin en een voetbal op een vaas (‘Vaas Wilkes’). De bedoeling is dat de lezer door nauwkeurige waarneming of door associëren de gepresenteerde foto koppelt aan een van de vier haikoots en dat leidt dan tot een nieuwe verwondering.

‘Un woord vooraf’

De korte inleiding op deze verzamelbundel is bijzonder. Kees van Kooten legt, zoals hierboven vermeld, het begrip haikoot uit, de bundel is een eerbetoon aan zijn moeder Annie en de auteur stelt een taalkundig probleem aan de orde en komt tot een volstrekt eigenzinnige oplossing. Zijn moeder schreef haiku’s en ‘beoefende het schrijven van deze bescheiden poëzie met grote geestdrift’. In eigen beheer is zelfs een bundel van haar hand met de titel Waarlangs streek de wind? uitgebracht, die inmiddels ‘onvindbaar’ is, maar wel te zien is in het Haiku Museum in Tokio, zoals een voetnoot vermeldt. In deze bundel zijn enkele haiku’s van zijn moeder opgenomen, waaronder het motto. Ook zijn boek Annie uit 2000, dat verscheen na het overlijden van zijn moeder, bevat er enkele. De inleiding sluit af met een bespreking van het onbepaald lidwoord ‘een’ en het telwoord ‘een’, dat meestal tot zijn ergernis met accents aigus geschreven wordt als ‘één’. Dat is hem te Frans en waar zitten die accenttekens op het toetsenbord. Hij heeft een puur Nederlandse oplossing: ‘eeen’.

De verzamelbundel 575 Haikoots is bedoeld voor een breed lezerspubliek en voorziet in een behoefte, zeker in deze tijden van zoveel mogelijk thuisblijven. Niet alleen de poëzieliefhebbers, maar ook lezers die de subtiele humor van deze schrijver en televisiepersoonlijkheid waarderen, kunnen ervan genieten. Van Kootens 575 Haikoots is een mooi uitgegeven boek met fijnzinnige miniaturen dat je op je bureau laat liggen om er af en toe in te lezen en te kijken. De haikoots zullen je als lezer vele malen een glimlach bezorgen. Kleinigheden kunnen groot uitpakken. Het bereik van kleine gedichten is onbegrensd. Om het met Kees van Kooten te zeggen:

____

Kees van Kooten (2020). 575 Haikoots. De Harmonie, 283 blz. € 19,90. ISBN 9789463360968.