Liever kat dan dame
door Herbert Mouwen
–
–
In het kader van de Annie M.G. Schmidt-week 2020 van uitgeverij Querido is onder het thema ‘Miauw’ een aantrekkelijk poëzieprentenboek van haar verschenen. Sylvia Weve, die in 2019 de prestigieuze Max Velthuijs-prijs voor kinderboekenillustraties won, heeft de gedichten voorzien van aantrekkelijke, grappige tekeningen, die speels en gevarieerd ingekleurd zijn.
Annie M.G. Schmidt is opgenomen in de Canon van Nederland, waarmee ze behoort tot het geheugen van Nederland. Als auteur is zij solidair met het kind, dat in haar werk zijn eigen wereld heeft, waar overigens mensen en dieren gelijkwaardig deel van uitmaken. Zij zet in haar gedichten de vrije wereld van het kind tegenover de rationalistische wereld van de volwassenen. Dat doet ze met tegendraadse humor en speels taalgebruik. Kritiek op de grote-mensen-maatschappij gaat ze niet uit de weg. Ook is er altijd plaats voor protest van de eenling of van specifieke groepen, zoals in het gedicht ‘Insectenbevolkingsregister’, dat een aanklacht is tegen de cultuur van alles administratief vastleggen. Het gedicht, dat in 1951 geschreven is, gaat meer over een volkstelling dan over een bevolkingsregister. Is de volkstelling van 1947 de inspiratiebron van de auteur voor dit protestgedicht? Begin jaren ’70 was er maatschappelijke commotie over de volkstelling; het gedicht werd toen geregeld geciteerd. In het gedicht verzetten de bijen zich tegen de telling:
een grimmige bij met een grimmige tronie.
Hij zei: Compliment van de koningin
en wij doen niet mee, want we hebben geen zin!
Dat leidt tot dreigen met een gevangenisstraf voor de koningin, tot een opstand onder de bijen (‘Pas op, we gaan steken! / We zullen ons wreken!’) en de vlucht van de andere insecten en de opsteller van het register, de heer Bartholomeus Wortelman. (Laat het verzinnen van mensennamen maar aan Annie M.G. Schmidt over.) Het gedicht eindigt aldus:
niets meer van tellen, is dat niet jammer?
Nu zul je nooit weten, Jan, Piet en Hein
hoeveel spinnen en bijen en kevers er zijn…
Of dat erg is? Het lijkt me een ironische vraag. Had Annie M.G. Schmidt een profetische blik? Sinds 1971 zijn er geen volkstellingen meer geweest. Met behulp van de insectenwereld maakt ze een actueel probleem van die tijd duidelijk. De toon is luchtig en de inhoud wordt chronologisch en op satirische wijze gepresenteerd. Uiteindelijk richt ze zich tot de mensenwereld: wat is het toch jammer voor ‘Jan, Piet en Hein’! dat ze de uitslag van de telling missen! ‘Insectenbevolkingsregister’ laat het procedé zien dat de auteur voortdurend hanteert in haar fantasierijke kinderpoëzie.
De eenentwintig gedichten, die een genot zijn om te lezen, zijn terug te vinden in de verzamelbundel Ziezo. De 347 kinderversjes van Annie M.G. Schmidt, dat een onvervalste kinderpoëzieklassieker is. Tussen 1950 (Het fluitketeltje) en 1960 (Dag, meneer de kruidenier) verschenen de gedichten in negen verschillende bundels van deze auteur. ‘De kat van ome Willem’ is met andere gedichten uit het ‘Ja zuster nee zuster’-repertoire opgenomen in de bundel Niet met de deuren slaan (1973). Dertien van de eenentwintig gedichten gaan over katten. Ook zonder het maatschappelijke engagement van de auteur zijn de gedichten aantrekkelijk voor kinderen. Ze bevatten een strak metrum, dan weer een speels ritme. Klankspel in de vorm van eindrijm, assonantie en alliteratie is een vast ingrediënt. Een heldere opbouw en het anekdotische karakter zijn altijd aanwezig in de gedichten. Moeilijke woorden en ontoegankelijke zinnen worden vermeden, maar neologismen (‘doezen’ voor ‘doezelen’; ‘Gemmenikkie’ als uitroep) en opvallende schrijfwijzen van woorden (‘famielje’ en ‘vanielje’ als rijmwoorden; ‘zee-die’ voor ‘zei hij’) zijn kenmerkend voor het werk van Annie M.G. Schmidt. Opvallend is het voorkomen van Zuid-Bevelandse plaatsnamen in enkele gedichten, zoals Schore, Goes en Katseveer; de auteur is dan ook in het nabije Kapelle geboren. Ze was bibliothecaresse en werd in 1941 benoemd als directrice van de Openbare Bibliotheek van Vlissingen. Het lievelingsdier van Annie M.G. Schmidt is de kat. Het gedicht ‘Liever kat dan dame’, dat zich voor een deel afspeelt op de leeszaal, is wat dat betreft veelzeggend:
die zei: Ik had liever een kat willen zijn.
Ik hoef me gelukkig voor niemand te schamen,
maar toch ben ik liever een kat dan een dame.
–
Waarna zij zich fluks naar de leeszaal repte
en een toverboek leende met toverrecepten.
Op bladzijde negentien stond, onder andere:
Hoe gij uzelf in een kat kunt veranderen.
____
Annie M. G. Schmidt & Sylvia Weve (2020). Miauw, miauw, miauw! De mooiste gedichten over poezen en andere dieren. Querido, 56 blz. €19,99. ISBN 978904512468
