Harriët Ooijman / Martin Knaapen – etgras

punk en gras

door Kamiel Choi

–

–
De eerste associatie die ik had bij de bundel etgras, een groot formaat rugloos groen boek gedrukt op dik papier (Recystare Nature 170 grams) en met stevig groen garen gebonden Singer-steek, was rust. Er staat geen schreeuwend auteursportret op de achterflap, slechts de namen van de dichter en de grafische kunstenares die de grasafdrukken maakte, en de titel, alles in bescheiden kleine letters. We zien grasvormige inktstrepen. Het zijn afdrukken van etgras, dat is het voedzame jonge gras dat opkomt na het maaien. Harriët Ooijman schepte zelf ook graspapier voor de luxe-editie van deze bundel.

Ook de binnenkant van de bundel maakt met zijn ruime witruimte en dunne graslijnen, alsmede het ontbreken van paginanummers een verstilde indruk. Ik vond de eerste bladzijden, toen ik ze na een te lange sociale media-sessie bekeek, een verademing. Mooi, bijna leeg papier met de zwarte afdruk van een paar grassprieten, een spoor van een stuk natuur dat zo alomtegenwoordig is dat we er normaal gesproken weinig aandacht voor hebben.

In mijn jeugd maakte ik een herbarium, met plompverloren ingeplakte stengels gedroogd gras van soorten als kweek en Italiaans raaigras. Het was meer verzamelwoede dan wetenschappelijke interesse: ik wilde dat de soorten allemaal aanwezig waren op de multovellen. In de bundel bevindt zich geen echt etgras, maar de inktafdrukken ervan op ware grootte, die alleen gemaakt kunnen worden met het echte etgras, drukken hun fysicaliteit uit in een reproduceerbaar medium. Het wordt daarmee des te duidelijker, dat er een ‘kloof’ gaapt tussen onze symbolische representatie en de werkelijkheid, zoals de metafysicus het vermag uit te drukken. Ons technologische beheersingsdenken kan het eenmalige alleen als karikatuur vatten, herhaalbaar gemaakt, getemd en gekwantificeerd. Dit geldt voor het jonge vitale gras, opgekomen na het maaien der dorsvlegel, en voor de jonge vitale punkers, opgekomen na het maaien door de gevestigde politieke orde.

Ik bezondigde mij zo-even expres aan een grove benjaminiaanse analyse, omdat deze houding handig is voor de inhoud van de bundel: punk en counterculture staan voor de eenmaligheid. De gedichten in etgras vertellen het verhaal van jonge geliefden die ten langen leste door de samenleving getemd worden.

De tomeloze, wangrode ambitie wordt gaandeweg ingeruild voor verplichtingen. De punker begint tegen wil en dank naar een toekomst toe te leven. Zal hij zich daar ooit volkomen voelen?
Etgras bevat 18 gedichten over een jonge liefde ‘tegen de achtergrond van de alternatieve jaren tachtig, waarin punk, new wave en donkere kelders de sfeer bepaalden’, volgens de achterflap. Bladerend langs de mooie proloog vond ik het eerste gedicht ‘het einde’ opvallend goed. We hebben de ruimte om het hier in iets meer detail te bespreken:

Het lyrische begin ‘trekt de lezer het gedicht in’, zoals men dat graag formuleert. Het verrijzen is niet religieus (elders in de bundel is de ‘je’ atheïst: ‘zij verloor God definitief’) dus we mogen deze scène met een gerust hart erotisch opvatten. De ik bloost niet alleen maar zíet ook rood (als bijwoord): de warmbloedige waarneming van een punker die in deze bundel ‘bessen-ijs bier een joint bij de nooduitgang’ nuttigt en zijn permanente woonstee in het heen heeft. Het gedicht roept associaties op met ondergrondse feestjes in dampende kelders, waar ons stel zo grenzeloos verliefd wordt dat schimmels rozen zijn.

De regel over de schimmels die bloeiden als rozen is sterk. Hij doet me aan Dickinson denken, (et voilà: ‘So from the mould / Scarlet and Gold / Many a Bulb will rise’) maar zou ook van Louise Glück kunnen zijn, de dichteres die de schrijver ook als zijn inspiratie bron noemt. Iedereen die het boek Entangled Life van Merlin Sheldrake heeft gelezen. zal deze schimmelobservatie bekoren. De omkering van schimmels en de hoogromantische rozen is poëtisch effectief en doet recht aan paddenstoelen die eigenlijk de bloesem van de schimmels zijn. De maatschappelijke norm van de roos wordt in de punk-kelder radicaal omgekeerd, maar het subversieve is tegelijk vitaal en vol mededogen.

Welke dans er wordt gedaan blijft overigens aan de verbeelding van de lezers, die ook hun eigen invulling mogen geven aan de slotzin. Aan het eind van de bundel worden alle schimmels weggeharkt en vindt de dichter geluk achter op een brommer met open mond naar vliegen happend. Er is toch een soort compromis gekomen, zoals velen van die punk- en kraakgeneratie dat hebben ervaren, eindelijk vrede met de logica van de wereld en de hypotheekadviseur, tevreden met louter sporen van eenmaligheid. Dit compromis wordt in de bundel vrij zorgvuldig uitgewerkt. In het gedicht ‘decor’ staat: ‘en de bloeiende schimmels [werden] vervangen door decor’. In ‘het vertrek’: ‘spasme verving de vrije geest’. Enzovoorts. Wie de tijd neemt om deze bundel nauwkeurig te lezen en herlezen zal de contouren van de liefdesgeschiedenis ontwaren, tot en met de ‘oplossing’ die in de epiloog wordt beschreven, waarin de veelzeggende zin ‘Ik ben geen toeschouwer meer’ voorkomt.

Lang niet alle regels in etgras acht ik in staat tot betovering. Er staan nogal wat holle clichés in, bijvoorbeeld in het gedicht ‘dag en nacht’: ‘waar leegte inhoud krijgt / vinden handen woorden’, of in ‘nooit’: ‘de wereld […] werd transparant / als een toverbal / waarvan de kleuren gelikt waren.’ Laten we dus concluderen: afgezien van enkele overbodige uitschieters is etgras een mooi minimalistisch uitgegeven kunstwerkje met een aantal dichtregels die kunnen beklijven, en een door zijn ingetogenheid unieke ode aan de vervlogen twintigste-eeuwse counterculture.
____

Harriët Ooijman / Martin Knaapen (2021) etgras. Uitgeverij petrichor, 48 blz. € 19,50 ISBN 9789083104218