Erik-Jan Hummel – Binnen Blijven

Stameltaal

door Peter Vermaat

–

–

Het openingsgedicht van de debuutbundel Binnen Blijven van Erik-Jan Hummel zet meteen de toon. De sfeer doet enigszins denken aan Hans Andreus, zonder overigens diens vormbeheersing te laten zien. Deze dichter zal tevens een lezer zijn en met Piet Gerbrandy en Tonnus Oosterhoff als prominente meelezers kan het niet anders of we vinden hier en daar een paar geraffineerde stijlmiddelen. Ook dat blijkt het geval: Hummel maakt veelvuldig gebruik van de herhaling, die zich als een mantra vastzet in het hoofd van de lezer. Tevens citeert hij op meerdere plekken in de bundel zichzelf: ‘een vlag planten’, de woorden waarmee dit eerste gedicht van de eerste afdeling begint, vormt bijvoorbeeld eveneens de opening van het eerste gedicht van de volgende afdeling. Ook ‘stengels als oefenheupen’ blijkt materiaal voor hergebruik, hoewel ik die woordcombinatie persoonlijk minder geschikt vind.

Je moet het de dichter nageven: hij heeft zich veel inspanning getroost om deze bundel als eenheid te bouwen. Alle gedichten zijn titelloos en kunnen zelfstandig, maar vaak ook goed als onderdeel worden gelezen van de afdeling waarvan ze deel uitmaken. Qua vorm en qua taalvorm zijn ze vergelijkbaar met het hierboven geciteerde gedicht. Dit wekt het beeld op van een vorser, die zich bij voorkeur vanuit de beschouwing, de constatering en de herinnering bezighoudt met de werkelijkheid: wat is, wat was en wat misschien nog komen gaat (wat god verhoede).

Wat een oorspronkelijk vormgegeven emotie lijkt (competitie om de liefde van een kind tussen ouders) in combinatie met taal uit de wereld van defensie en buitenlandse relaties (rechtvaardigheid en proportioneel [geweld]) mondt uit in een schijnbaar huiveringwekkende laatste regel. Toch brengt juist die variatie van ‘opslaan’ en ‘erop slaan’ me juist aan het twijfelen, door het afsluitende ‘erop slurp’, dat eigenlijk kant noch wal raakt. De advocaat van de duivel fluistert dat hier iemand Gorter gelezen heeft maar denkt het beter te kunnen. Gorter is in zijn eerste periode de meester van de fluisterende herhaling (‘zie je ik hou van je …’) en toont als geen ander dat je om lyrisch te schrijven niet steeds de volumeknop naar rechts hoeft te draaien.

Zonder twijfel komt uit de gedichten een dichter naar voren die bij voorkeur ‘binnen blijft’, die niets heeft met ‘buitenspelen’ en voor wie het betreden van de achtertuin al aanvoelt als een avontuur. Daarbij wemelt het van de verwijzingen naar literatuur: we zien in één zin ‘in het diepst van mijn gedachten god en nergens bang voor’ (p. 36) zowel Kloos als Zwagerman langskomen, in ‘zonder mijn oren af te snijden’ (p. 37) Van Gogh en in ‘drie dagen bleef je liggen’ (p. 55) de Bijbelse opstanding en naast degene die mij opvielen is er waarschijnlijk nog een aantal dat ik niet onmiddellijk herken. Ook dat geeft mij wat twijfel. Dit neigt naar ‘taal die zich van zijn eigen literariteit bewust is’ en die in zijn spitsvondigheid voor mij als poëzie minder aantrekkelijk wordt: veel meer dan betekenis op basis van andere betekenis ben ik op zoek naar taal die door klank en ritme de lezer meesleept naar een tot dan ongekende ervaring en werkelijkheid.

Wat daaraan wel bijdraagt is het vaak voorkomende verborgen rijm en de bij tijd en wijle ontwapenende manier van schrijven:

Ook hier maakt Hummel gebruik van een stijlfiguur die hij in de bundel vaker toepast, een woordcombinatie gevolgd door dezelfde – maar nu in omgekeerde volgorde: ‘maar kom’ gevolgd door ‘kom maar’, wat op mij als lezer de indruk maakt van een dichter die in stameltaal zijn laatste woorden als een soort verwaaide echo weer even terugneemt en opnieuw uitfluistert. Wat daarbij aangenaam en overtuigend is, is dat in geen enkel gedicht het woord ‘gedicht’ of ‘dichter’ of (wat je vooral bij mindere dichters nogal eens leest) variaties op het woord ‘dicht’ voorkomt. Helaas staat daar tegenover het vaak weinig krachtige parlando, waarin zelden gebruik gemaakt wordt van ritme en klankkracht. En waarbij het ook flink kan misgaan, zoals het slotgedicht laat zien:

Repetitio non facit poetam. De functie van een dergelijke afsluiting, een koude douche maar dan zonder schrikeffect en het als een nachtkaars uitgaan, ontgaat me. Mogelijk heb ik er ook geen antenne voor.

Onder de streep blijft het beeld achter van een dichter die er – waarschijnlijk met forse ondersteuning van buitenaf – in geslaagd is om een consistente bundel het licht te doen zien, waarin de spanning tussen het ‘binnen-ik’ en het ‘buiten-ander’ bij tijd en wijle pregnant wordt verwoord, maar van wie ik me afvraag of hij zichzelf als dichter op dit ogenblik al voldoende bij de kladden heeft om op eigen kracht dieper (en bij voorkeur wat meer lyrisch) af te dalen in zijn eigen donkere krochten. De aanzetten en de kansen zijn er, maar eerst een tweede bundel zal het bewijs leveren dat degene die nu een bundel gedichten aanbiedt ook werkelijk (en zonder hulpwieltjes van schrijversvakschool, Oosterhoff en Gerbrandy) een dichter ‘in het diepst van zijn gedichten’ blijkt.
____

Erik-Jan Hummel (2022). Binnen Blijven. Uitgeverij kleine Uil, 91 blz. € 17,50. ISBN 97894 93170728