Gedeelde adem voor een gedeelde wereld
door Herbert Mouwen
–
–
De introductie van het plot is de derde dichtbundel van Frank Keizer. Met zijn vorige bundels Onder normale omstandigheden (2016) en Lief slecht ding (2018) heeft hij zich definitief gevestigd als dichter met een geheel eigen toon. De poëzie van Frank Keizer kan crisispoëzie genoemd worden en heeft een waarschuwend karakter. Ook is deze poëzie als activistisch te bestempelen, want zij stelt vragen aan de lezer die je niet kunt negeren. Op de achterflap staan twee cruciale vragen. De eerste vraag is: ‘Hoe kunnen we stoppen met de roofbouw die het kapitalisme pleegt op onze lichamen en de aarde?’ De tweede vraag doet een beroep op de saamhorigheid van de lezers: ‘En wat kunnen we leren van elkaar om beter voor onze gedeelde wereld te zorgen?’ Met deze twee vragen in het achterhoofd wordt het lezen van deze bundel toegankelijker. Als lezer ontkom je niet aan de drang om in de gedichten naar antwoorden te zoeken, zo krachtig is de poëzie van Frank Keizer.
Tegelijkertijd loopt er een ideologische – zo je wilt een historisch-filosofische – rode draad door zijn gedichten, die niet altijd eenvoudig te ontwarren is, ook al ogen de gedichten erg vormvast. Frank Keizer is een dichter die nauwlettend de verschijnselen in zijn omgeving observeert en wat hij waarneemt in een oorspronkelijke, persoonlijke (beeld)taal omzet. De introductie van het plot is tevens een introductie in de wereld van het denken van Frank Keizer voor wie deze wereld nog niet kent. Waarschijnlijk is het aantal mensen dat nog geen kennis heeft gemaakt met zijn gedichten erg groot. Voorlopig lijkt zijn werk voorbehouden aan een groep liefhebbers van vooral nieuwe poëzie. De twee bundels die tot nu toe verschenen zijn, zijn van belang. Het wordt tijd dat de dichter Frank Keizer een breder lezer- en luisterpubliek krijgt. Hij opent zijn De introductie van het plot als volgt:
kunnen lopen niet de startbaan waarop we alleen maar werden voortgejaagd
–
toen ik merkte dat het verschil tussen die wegen was vervaagd vond ik het later
alleen nog in leerboeken dus dwong ik mezelf naar andere vermoedens te handelen
–
ze voerden naar een open plek waar de twee geschiedenissen elkaar kruisten
ooit een oord dat uitliep op een punt vlak bij waar de wateren zich splitsen
–
wij stroomden er samen om vrede te vinden en technieken te fluisteren
door de bomen de fabrieken te overstemmen met ons gehum te consumeren
–
wat de kaarten ons hadden voorspeld zo stippelden we toch een route uit
vragen onszelf nu hardop af wil je helpen met het bijhouden van dit plot
De introductie van het plot is opgebouwd uit twee pagina’s ‘plots’ en 21 ‘introducties’. De bundel wordt afgesloten met een ruim opgezette ‘verantwoording’ en met enkele ‘aantekeningen’. De ‘verantwoording’ bevat een lange lijst van gebruikte literatuur over de meest uiteenlopende onderwerpen, waaruit in de gedichten geciteerd wordt en waarmee stellingnames verklaard en verdedigd worden. De bundel bevat o.a. onderwerpen als ontbossing, verkaveling, het landleven, het (post)kolonialisme, de macht van het geld, bodemuitputting, stroperij, landonteigening en kassenteelt. De dichter gebruikt in een gedicht de terminologie ‘het oude rampenfeodalisme’, in deze bundel een overkoepelend begrip dat alle misstanden samenvat en vrijwel allemaal politieke wortels hebben. Maar er zijn ook instructies over ‘de leertijd’, ‘de etymologie’, ‘het sleutelwoord’ en ‘de methode’ en die nemen in de bundel een prominente plaats in. Wil je je volgens Keizer met deze problematiek bezighouden, dan dien je grondig te werk te gaan, een degelijke taalvaardigheid te bezitten en je bewust te zijn welke aanpak je voor jezelf ontwikkelt en hoe je die naar buiten toe verantwoordt. De volgende citaten geven dat aan: ‘als je begrippen maakt wis je ook uit wat er al was’ en daaropvolgend: ‘nu je dat weet realiseer je je dat taal in woordenboeken vast kan komen te zitten / dit is waarom je een nieuwe woordenschat wilt aanleggen’. Ook stelt Keizer: ‘je moet wel geduld hebben / het kan niet anders dan dat etymologie soms onbetrouwbaar is’.
Frank Keizers bundel bevat ook een – enigszins verborgen – historische lijn die gekoppeld wordt aan het heden. Een lijn die bijvoorbeeld teruggaat op de Georgica van Vergilius, het klassieke leerdicht over de landbouw, waarvan Ida Gerhardt onder de titel Het boerenbedrijf ons in 1949 een fraaie vertaling bezorgde. In ‘de introductie van het verkavelen’ staat:
het verval van de gouden tijd en de tijd van helden
tot de bittere ijzertijd en het geslacht van nu
De gedichten bevatten een je-perspectief, dat in veel gedichten overgaat naar een we-perspectief. Eerst wordt de lezer geconfronteerd met een problematische situatie, daarna gaat de dichter met de lezer samenwerken aan een gezamenlijke oplossing. De lezer ziet dat terug in een afsluitende versregel van ‘de introductie van enkele stellingen’: ‘wil jij ook bij ons horen? stap dan in de kring we zijn nog niet uiteengestoven’. De cursief gedrukte versregels maken soms van de gedichten dialogen. Het zijn ook citaten uit de bronnen die in de uitgebreide ‘verantwoording’ vermeld staan. De dichter gaat in gesprek met deze citaten of ze leiden tot diepgaande reflecties. De laatste introductie is de ‘introductie van de oplossing’, die het proces nog eens samenvat en die wordt afgesloten wordt met:
portret van een materialistische dichter en toen merkte je dat wij ooit buren waren
–
om het aangrenzende niet vochten maar er tegelijk componeerden met velen samen-
spanden willen jullie je niet bij ons aansluiten moeilijk is het niet dit gedicht komt er
–
bij van pas om een gedeelde adem te vinden ook zonder toevlucht tot die reddende taal
van toen die stram aanvoelt nu je stuurt haar terug de wereld in om haar bewegingen
–
wind je zinnen tot theoretici in hun gebruik gescherpt om de contouren te ontwaren
het gedegradeerde landschap te domestificeren bewoonbaar te maken ja wij komen ook
Als lezer vraag ik me soms af of ik geen verhandeling of essay in dichtvorm aan het lezen ben. Het taalgebruik van Frank keizer is boeiend, zijn woorden heeft hij zorgvuldig gekozen, maar het is beslist geen gangbare, beeldende taal. Inhoudelijk is de bundel buitengewoon interessant en vooral ook actueel en uitdagend. De introductie van het plot bevat noodzakelijke poëzie, gedichten waar de lezer niet omheen kan. De onderliggende toon van Frank Keizer is dat deze gedichten gelezen móeten worden, al zijn de versregels in deze bundel niet altijd gemakkelijk.
____
Frank Keizer (2022). De introductie van het plot. Uitgeverij Pluim, 78 blz. € 24,99. ISBN 9789493256460.
