door Mariet Lems
Wat Maakt Een Gedicht Goed?
De laatste zin. Wanneer de laatste zin verrast, wakker schudt, overrompelt. Zinnen die al jaren mee reizen, die ik steeds weer opzoek en herlees, om te zien hoe het gedicht zich vanaf de eerste zin ontrolt tot aan die ene onovertroffen laatste zin.
Dat overkwam me zo’n dertig jaar geleden met ‘Dochter’ van Eva Gerlach. De eerste zin: Mijn kind laat mij met buitenlucht alleen, met de laatste zin: Hoe steel ik haar, hoe krijg ik haar ontvreemd.
Je hoeft er geen dochters voor te hebben en ook geen kind in de couveuse om erdoor geraakt te worden. Het is de vondst van het stelen en de dubbele betekenis van ontvreemden.
Ik had het ook met een gedicht van Willem van Toorn: ‘Een kraai bij Siena’, uit de gelijknamige bundel.
Eerste zin: Hoe een kraai vliegt over de heuvels/bij Siena. Van Toorn beschrijft iedere beweging van de kraai om na een witregel de onvergetelijke zin te schrijven: Hoe zich deze woorden bewegen/ongeveer van mij naar jou.
Wat is een goed gedicht? Lang geleden sprak ik erover met dichter Jozef Eijkmans (1907-1996). We meanderden erdoor en er omheen, deden pogingen maar kwamen er niet uit. Jozef vroeg: ‘Wat is een gedicht?’ Ik haalde een uitspraak van Hannie Michaelis aan: ‘Dichten is het bezweren van de werkelijkheid.’ Jozef reageerde heftig. ‘Het gedicht maakt werkelijkheid. Dichten is een andere werkelijkheid.’
Nabij of vervreemdend?
In Een stukje van de regenboog, de mooiste kindergedichten uit het afgelopen decennium, (Davisfonds Infodok 2020) zegt samensteller Jan van Coillie over zijn criteria o.a.: ‘De juiste spanning tussen wat er staat en niet staat en tussen herkenbaarheid en vervreemding.’
Gedicht gedicht, hoe krijg ik je ontvreemd.
Mariet Lems is dichter, tekstschrijver, auteur van Weten waar de woorden zijn, methodiek creatief schrijven voor leerkrachten en schrijfdocenten.
foto (c) Mariet Lems, een detail van een kunstwerk van Harold Vlugt, Shadow of Your Smile 1996.
–