Woorden van troost
door Hans Franse
–
–
Eigenlijk valt deze bundel niet te recenseren. Het gaat immers niet om ‘normale poëzie’ maar om ‘Hemelpost in dichtvorm.’ Ik zoek dus niet naar de poëtica va de gedichten, de plek in de literatuur die ze innemen, hoe vernieuwend ze zijn en welke filosofie er onder ligt. Misschien zijn we bij de oerfunctie van de poëzie beland: troostende mysterieuze woorden die klinken bij de hoogtepunten van elk menselijk leven, de geboorte, het huwelijk en de dood. Woorden die direct moeten treffen, troost bieden, iets weergeven van het grote moment, en vooral, therapeutisch werken. Iets benoemen dat nauwelijks benoembaar is, misschien zelfs de angst of het verdriet bezweren. In mijn huis-aan-huisblad lees ik de poëzie bij de overlijdensadvertenties, naast psalmteksten (bezwering van de angst dat alles zinloos zou zijn en dat het einde ook het onherroepelijke einde is?) eenvoudige woorden van Nel Benschop, Toon Hermans, soms een tekst uit een song, een enkele keer een tekst van Jean-Pierre Rawie, Ze maken meteen duidelijk waar het om gaat, maar vooral: iedereen voelt ogenblikkelijk mee.
Samensteller Gerard Rozeboom heeft meer dan 100 gedichten van afscheid, troost en hoop samengebracht in een mooi verzorgde bundel, die opgedragen is aan Peter R de Vries: Poëzie in het donker. Angélique Kersten van uitgeverij AquaZZ zou een winnaar moeten aanwijzen; een moeilijke keuze, want wat beoordeel je? Het gaat niet om ‘literaire poëzie’, maar om een emotionele verwoording van een verlies, een gemis, een verlangen, de hoop elkander ooit weer te zien. Niet voor niets schrijft de uitgeefster dat ‘iedereen eigenlijk winnaar is’ als zijn of haar gedicht in deze bundel is opgenomen. Er werd een ‘shortlist’ gemaakt van 12 gedichten, waaruit weer 4 werden geselecteerd. Angélique Kersten motiveert die keuze op een zeer persoonlijke manier (‘(…) gedichten waarin ik kon ronddwalen, ze las en herlas. Waarin mijn verbeelding net iets meer geprikkeld werd, had het ene werk meer een aangenaam leesritme de ander weer mooie metaforen en weer een ander gedicht raakte me persoonlijk (…)’). Het is een persoonlijke keus, arbitrair dus, maar ik denk dat het niet anders kan. Ik zou, even arbitrair, het gedicht van opa IJsbeer, (pseudoniem van wie?) ‘De nieuwe maan’, ook in de shortlist hebben opgenomen:
wij rond in jouw vlindertuin. iedere dans
is er één waarin gedachten tot verhalen
uitgroeien. vergeten woorden de aarde
–
beroeren en tranen langzaam opdrogen
in de glimlach die alleen bij mij verschijnt.
(…)
ik kijk naar boven, weet dat onze maan
–
de toekomst heeft, in mijn ogen druppelt
jouw afwezigheid, in mijn stem brokkelt
de zin die krachtig herhaalt dat het kind
in ons bij iedere vlinderdans samensmelt.
Evenals het mooie, geresigneerde gedicht ‘Tuin’ van Edith de Gilde, waarin de herinneringen aan geliefden tot blauwe bloemen in een mooie tuin worden. Helaas zal ze die steeds vaker bezoeken.
De zon schijnt er altijd, er bloeien blauwe bloemen.
Onder een dikke boom een bank. Ik ga er zitten
en krijg gezelschap. Soms komt die en dan weer die of die.
–
We praten.’Ik mis je’, zeg ik en de ander zegt:
‘Ik was er toch? We dansten, schreven, lachten, weet je nog?
Ik raakte je, daar was ik blij om. Had je het willen missen?’
–
‘Nee,’zeg ik,’nee, dat niet. Maar blijf je komen?’
‘Zolang ik kan. Dat is beloofd. Dit is een mooie plek.’
–
In mijn hoofd is langzaamaan een tuin gegroeid
die ik steeds vaker zal bezoeken.
Eén van de shortlistgedichten zou ik zelf nooit gekozen hebben. Het gedicht ’Vergeving’ van Frits Agterdenbos doet mij koud aan, ik heb er moeite mee in de context van een bundel waarin het om ‘(…) een troostgevend gedicht’ gaat; (…) een lichtpuntje tijdens donkere dagen van gemis.’ Ook mijn keus is arbitrair.
–
dat ze toch uit de kist opstaat
naar me toe loopt, me knuffelt en de lieve woorden
spreekt die ze nooit heeft gebruikt
–
nooit heeft gedacht, nooit heeft gevoeld
de liefde die er nooit was
alles samen in mijn hoop
–
alle vergeving op dit moment
omdat ook haar moeder een heel leven
in een kist scheermesjes heeft gewoond
Uiteindelijk koos de uitgeefster als prijswinnaar een gedicht van Jeanine Hoedemakers, dat ‘Script’ heet. Ik vind het een mooi gedicht, dat misschien wat rationeler en beter geconstrueerd is dan de gedichten waarin direct het gevoel verschijnt. Toch is het gevoel van gemis herkenbaar.
–
aan jou die ik mis
schrijf ik fantastisch
het is hier leuk en zo verkwikkend
ik speel de hele dag met het geluk
en als de telefoon gaat weet ik
wie het niet zal zijn
–
vandaag heb ik van
donderdag een land zonder
zorgen gemaakt maar
ik heb er niets aan
–
de tuin ligt plat
aan het licht van de waarheid
ik kan niets anders dan
het script naleven en
toegeven dat niemand mij
het toveren heeft geleerd
Een waardige winnaar, Jeanine, maar ook deze keuze is arbitrair. In ieder geval is het een gedicht met kwaliteit, waarop je zeker de wetten van de poëtica toe kunt passen om de kwaliteit te bewijzen. Ik zal dat niet doen. Iedereen is immers winnaar.
Een mooie bundel: troost, verlangen, verdriet, soms direct, soms indirect uitgedrukt. Een aanrader. Koop hem vooral. Niet alleen om de poëzie, maar Gerard Rozeboom schenkt van elk verkochte bundel één Euro aan KIKA, de stichting Kinderen Kankervrij die fondsen werft voor onderzoek naar kinderkanker. Elk overlijden is erg, elk gemis is een groot persoonlijk gemis. Maar de dood van een kind is vreselijk. Misschien kunnen we die doodsoorzaak minimaliseren en een bundel maken waarin de genezing van een jong en veelbelovend leven wordt bezongen. Ook dan is iedereen winnaar.
____
Poëzie in het donker, samengesteld door Gerard Rozeboom (2023). Uitgeverij AquaZZ, 164 blz. € 17,50. ISBN 9789083324449
