Perspectieven van de sterren
door Britt Corporaal
–
–
Nog geen tien jaar nadat haar eerste poëziebundel is uitgegeven, heeft Jana Arns al de laatste hand gelegd aan de zesde. In Als enige kennisgeving neemt de dichter duidelijk een stap uit het zicht. In plaats van hoofdrolspeler wordt zij regisseur van het stuk dat zich voor ons afspeelt op het toneel. Bij een eerste lezing komt een verward gevoel op de voorgrond te staan dat in zijn triestheid de aandacht weet vast te grijpen. Wat is het dat deze bundel mij wil doen inzien?
Bij lezing van de flaptekst van de bundel dient zich al gauw de verklaring aan voor deze veranderde positie van de dichter. Deze gedichten gaan over sterrenkinderen: kinderen die voor, tijdens of vlak na de bevalling zijn overleden. In haar dagelijks leven komt Arns met sterrenkinderen in aanraking doordat zij hen als vrijwilliger fotografeert bij Boven de Wolken. Deze ervaringen als fotografe en de verhalen waar Arns zo mee in aanraking is gekomen, zijn verwerkt in Als enige kennisgeving. Vanuit dit oogpunt dient deze bundel een meervoudige rol. Het is een methode voor de dichter om deze verhalen een plek te geven en te verwerken, maar het is ook een manier om troost te brengen aan lezers die het zelf meemaken.
De gedichten in de bundel zijn gekenmerkt door strofes van veelal twee of drie korte versregels. Deels zou ik graag iets meer variatie in de omvang zien, want ik ben ervan overtuigd dat Jana Arns daar ontzettend veel mee zou kunnen. Tegelijkertijd ademt er een ontzettende kracht uit de kortheid van Arns’ poëzie. Elk woord, elke klank, is van enorm belang en draagt een groot aantal betekenissen in zich. Naast de omvang, is ook het gebruik van beeldspraak typerend voor de poëzie van Arns. Zo komt het personage van de verpleger gedurende de bundel in steeds andere rollen ten tonele. In het gedicht ‘Trisomie 21’ neemt hij de vorm van een koerier aan, die het sterrenkind naar de moeder brengt.
–
De laatste eisprong
leverde geen record.
–
Voor de moeder die niet kocht,
geen file bij de bloemist.
–
Haar kind in een vaas.
Zonder bijgevoegd zakje voeding.
Verdriet ververst zichzelf.
–
Een koerier arriveert te vroeg,
haar zoon is nog koud.
Hij brengt lege handen mee.
–
Een voetafdruk in inkt
dwingt deze poëet op de knieën,
stoot haar uit elk ganzenveren nest.
De regel ‘De laatste eisprong / leverde geen record’ verwijst naar een andere metafoor die eerder in de bundel al is ontstaan. Arns vergelijkt de bevalling met een sportwedstrijd. Zo is de moeder uit het gedicht ‘65 gram’ baantjes aan het zwemmen in haar verwarring, terwijl er in ‘Trisonomie 21’ een record wordt misgelopen. In een ander gedicht, ‘Mango’ is juist het kind de sporter. Het woord ‘Spelen’ met de hoofdletter doet immers denken aan de Olympische Spelen. De sportwedstrijd zal het kind niet winnen.
–
Op baan vijf: onstuitbare arbeid.
Hij moet opgeven.
Het zijn niet zijn Spelen.
–
Het alarmpistool hoog in de lucht.
Met de laatste perslucht klinkt de doodsklaroen.
–
Moeders handen vormen een schaal
voor 340 gram vrucht,
een mango van een zoon.
–
Zijn hand op haar nagel.
Ze vernist hem in transparanten.
–
Ogen met dons gesloten.
Zijn lippen flatline.
Ik had niet verwacht om ooit kippenvel te krijgen van het woord mango, maar met ‘een mango van een zoon’ heeft Jana Arns het officieel voor elkaar gekregen. Het is een tragisch beeld. De moeder die het haar zoon in haar handen houdt. Zijn lippen in een rechte lijn, zonder teken van leven. Zijn lichaam de grootte van een mango.
Waar de gedichten in Arns’ vorige bundel, Ten minste houdbaar tot, vergezeld werden door foto’s van de auteur, zijn er deze keer schilderijen opgenomen. Deze werken zijn gemaakt door Rein Vanvinckenroye, die zelf vader is van een sterrenkind. In maart 2024 exposeren onder andere Arns en Vanvinckenroye samen op de tentoonstelling Parallax, waarbij Arns tevens gedichten zal voordragen uit Als enige kennisgeving. De schilderijen in de bundel zijn abstract. Allen bestaan ze veelal uit een combinatie van grijswaarden en doffe warme kleuren. In elk is er minstens één horizontale lijn zichtbaar, die doet denken aan een landschap, wat Vanvinckenroye vaker schildert. Dankzij hun abstractie sluiten deze schilderijen aan op de gevoelens die in de gedichten naar boven komen. Hoewel je niet goed weet wat je ziet, brengt het toch emoties bij je naar boven.
Deze combinatie van woord en beeld brengt de verhalen die Arns vertelt nog duidelijker naar voren. Het heeft een bijna bezwerend effect. Door deze bundel de wereld in te brengen, geven Arns en Vanvinckenroye samen een relatief onbekende groep mensen, sterrenkinderen en hun familie, een stem. Een massa aan perspectieven komt naar voren. Omstanders bevinden zich in de ‘facebookmuur’. Ouders figureren in de bevalling, de aftermath daarvan en het emotionele herstel dat volgt. Maar misschien nog wel het meest bijzonder zijn de momenten waarop de sterrenkinderen zelf aan het woord komen, zoals de zoon in ‘Mango’. Deze bundel zal je als lezer niet vrolijk maken, maar je krijgt er wel een prachtig perspectief op het leven voor terug.
____
Jana Arns (2023). Als enige kennisgeving. Uitgeverij P, 40 blz. €18,50. ISBN 9789464757286
