Zwijgzame vleesverslindende sierlijkheid van de taal
door Marc Bruynseraede
–
–
Hoe zal ik schrijven over deze therapeutische bundel van Sytse Jansma die op tragische manier zijn vriendin verloor, op haar tweeëndertigste, aan een hersenbloeding en in deze bundel napraat over hun relatie en hoe alles de alomtegenwoordigheid van de herinnering ademt. Zoals op de grafsteen van Adriaan Roland Holst staat: ‘Wat was, is geweest’.
Een bundel van stil verdriet die terugblikt op kennismaking, hoop, verwachtingen, blijdschap en schoonheid. Met zachtheid, ingehouden emotie, in serene beschouwing. Het zo koel geschreven gedicht nummer ‘8’ in de eerste cyclus, inspireerde mij tot het predikaat Nature morte. Stilleven van de dood. Met scherpte afwezig en nabij.
–
het is wel mooi geweest zo, sta maar op
nu het nog kan, alles ligt nog precies zoals
je het hebt achtergelaten, je mobiele telefoon
nog op de hoek van de kast, je boek open
en omgekeerd op de leuning van de bank,
keer het om, lees het levend, wrijf de slaap
uit de hoeken van je ogen, maak alles minder
ongelezen, hulpeloos ongebruikt door jou
De bundel is opgebouwd uit vier cycli van telkens twaalf gedichten: ‘lichaam I’, ‘lichaam II’, ‘post’ en ‘hiernamaalsvariaties’. De eerste cyclus, titelloze, genummerde gedichten, omvat 8-regelige gedichten; de tweede cyclus, idem genummerde gedichten, 4-regelige gedichten. De twee laatste cycli ‘post’ en ‘hiernamaalsvariaties’ brengen vrije verzen: gedichten, met groot gemoed geschreven, zonder leestekens en in kleine letters. Nederig ten aanzien van de dood.
De mysterieuze titel Rozige Maanvissen verwijst naar de Zuid-Amerikaanse Pterophyllum Scalare Manacapura red back. Het gaat hier niet alleen om de mooiste, meest aantrekkelijke warmwatervissen, maar ook om een vleesverslindende soort. De driehoekige sierlijke vissen, die symbool staan voor zwijgzame bevalligheid en aantrekkingskracht, zijn tegelijk ook een geschikte metafoor voor de ‘vleesverslindende’ invloed van de liefde. Met de maan in haar naam verwijst de symboliek ook naar de donkere kant van de werkelijkheid, het geheimzinnige en onbekende. Een gedicht met de gelijknamige titel wordt als laatste in de bundel opgenomen:
–
ergens in taal is zij nog
–
in woorden die duurloos
en momentenbreed ronddobberen
–
als rozige maanvissen
–
haar zoeken is woorden aftasten
die haar nog niet kennen, ze omvormen
–
tot ze fingerspitzenvinnen krijgen
om haar bij zinnen te zwemmen
Samenzijn in woorden, waarachter zoveel gedachten en gevoelens schuilgaan. Vruchteloos pogen afscheid te nemen, terwijl je je aankleedt voor de grote reis. De onherroepelijkheid van de dood en het verdwijnen van leven, als zand tussen de vingers, terwijl de onverzadigbare hunkering naar tederheid huizenhoog blijft staan: allemaal elementen die terug te vinden zijn in de gedichten van Sytse Jansma.
–
die blik van haar, een roerloze vijver, niemand die mij ooit zo,
en ik maar wachten op het moment dat haar zwanen opvliegen,
zij me klapwiekend verwondt met haar zachtste veren, die blik
van ‘straks mag je de schoonste baltssporen in mijn borsten kerven’
Niet te verwonderen dat deze uitgave in de media bejubeld wordt als ‘een overtuigend en sterk debuut’. Als dichter en beeldend kunstenaar, die eerder twee dichtbundels in het Fries liet verschijnen, publiceerde Jansma in diverse literaire tijdschriften. Vaak zoekt hij hierbij naar correlatie met muziek, beeldende kunst en/of theater. Professioneel houdt Studio Sytse Jansma zich bezig met literatuur en kunstprojecten. Om maar te zeggen dat deze dichter, met emotionele intelligentie en een scherp observatievermogen, bedreven is in de omgang met de taal en deze met maturiteit naar zijn hand kan zetten. Zij lijkt o, zo simpel, maar dat is slechts schijn. Zijn uitdrukking is bijwijlen fataal en scherp als een Japans zwaard. Een hou ervan overleef je niet.
–
hoe ik ook naar je kijk, diep in de bron
van je pupillen, iets van jou naar boven probeer
te halen, tekortschiet, maar toch blijf kijken
tot ik besef, wat ik almaar dieper moet beseffen,
hier is niets meer om op te wachten, in jouw
binnenkamer, naast de tafel met lege flessen
en uitgeblazen kaarsen, klinkt slechts het krassen
van een naald op een afgelopen langspeelplaat
Een bundel die, op de wijze waarop hij geschreven is, bijblijft als ‘de diepdruk van haar kussenhoofd’, met in gedachten de geliefde ‘onder een mangoboom, zichzelf doorviert tot zomers vruchtvleesfeest’. Zoals de uitgever zegt: ‘De troost van poëzie bij rouw’. Uitkijken naar volgende edities van Sytse Jansma.
____
Sytse Jansma (2024). Rozige maanvissen. Atlas Contact, 64 blz. € 21,99. ISBN 9789025473051
