Schreeuwen en terugplooien in een stilte
door Tom Veys
–
–
De uitgesproken stilte, de titel van de debuutbundel van Rivqa Kriek, is een oxymoron. Bij deze stijlfiguur worden twee woorden met een tegengestelde betekenis met elkaar verbonden. De stilte kan in principe niet worden uitgesproken. Deze combinatie zorgt echter voor een interessant uitgangspunt dat Rivqa Kriek met sterke beeldspraak uitwerkt. De bundel werd uitgegeven door Uitgeverij Leeuwenhof.
Het geheel in de bundel voelt aan als poëzie, vormelijk lijken de verzen soms ietwat op proza. Er is een stijgende lijn te vinden in de bundel. Het eerste gedicht is een kwatrijn en de bundel eindigt met een 29-regelig gedicht. Deze opbouw, waarbij de versregels gedicht na gedicht toenemen, is interessant.
Rivqa Kriek publiceerde haar werk tot nu toe uitsluitend op Instagram. De woorden passen ook op papier. De dichter biedt daarbij ‘een intiem zelfportret’. Zo staat te lezen op de achterflap. De woorden in de bundel stellen vragen. De taal vindt een weg in toegankelijke verzen. De versindelingen kunnen de poëzie misschien nog wat meer in de hand werken. Weliswaar is er een taalkundige balans in De uitgesproken stilte die vlot wordt gehandhaafd.
Inhoudelijk denkt Rivqa Kriek na over relaties. Ze doet dit op een fascinerende manier. Daarbij hanteert de dichter, zoals eerlijk vermeld, toegankelijke taal. Er zijn overigens geen afdelingen te vinden in De uitgesproken stilte. De interpunctie is vrijwel afwezig, dit helpt om de inhoud te onderschrijven. De taal stroomt.
De stilte is, zoals de titel laat vermoeden, een leidmotief. De stilte wordt vaak gekoppeld aan de kijk op de ander. Dit is belangrijk en tegelijk intrigerend. Dit komt tot uiting in ‘MEER DAN 1000 WOORDEN’. Het eindrijm is in dit gedicht spontaan, maar misschien kon het gedicht nog enkele verrassende enjambementen gebruiken.
–
hou op met je
over mij te erbarmen
wil je mij nou verwarmen
wanneer de ruis begint te storen
en ik mezelf niet meer kan horen
al het gekrijs van de stilte
wordt luider in zijn kilte
ik wil praten om te verdoven
en de stilte bruut beroven
In vrijwel elk gedicht van deze bundel komt een vers voor dat je tot nadenken aanzet. Het zijn vaak kleine opmerkingen, poëtische invallen. Bijvoorbeeld ‘de hemel boven mij vertelt in zijn blauw / dat ik je niet meer mis’ in ‘REALISATIE’. Alle titels staan opmerkelijk in hoofdletters. De taal is niet gekunsteld.
In ‘JIJ BENT LIEFDE’ spreekt de dichter de ander aan als: ‘jij bent door het bos de bomen zien / vlinderslag en lignine / jij vouwt me dicht / en kust me zacht / jij koestert me tot rust / elke nacht’.
De ‘vlinderslag’ in ‘JIJ BENT LIEFDE’ komt later terug in ‘SPIEGELMEISJE’. Dit is symbolisch. ‘Het vlindereffect’ is hier immers van toepassing, ‘een principe dat stelt dat kleine zaken binnen bepaalde gevoelige systemen grote gevolgen kunnen hebben’, zo weet alvast Wikipedia mee te geven. Of anders gezegd een vlinderslag kan een orkaan veroorzaken. Dit vinden we ook terug in de bundel. Kleine zaken worden geregistreerd, ze hebben een ruimere reik- en draagwijdte.
Geluiden krijgen ook een stem in ‘SPIEGELMEISJE’. Klanken volgen elkaar vlot op. Stil en luid wisselen elkaar af. De taal vloeit.
–
ongevraagd was het samenzijn met haar
een ongewilde confrontatie met zichzelf
hij was wel tegen wat zwijgzaamheid bestand
maar nog nooit kon hij de geruisloosheid
zo slecht behappen
toen hij zichzelf zo stil hoorde zeggen
dat hij liever haar verloor dan zichzelf
–
zij was de vlinderslag
voor de orkaan die niets tegenhoudend
zijn leven binnenwalste
een verademde schreeuw klonk tussen zijn gedachten
want tegen zoveel waarheid
was hij nog niet opgewassen
–
ongeacht het spoedig draaien van de wereld
en het meedogenloze gedreun van de tijd
zal tussen iedere knipper van een wimper
en strijk van de wind
zij de armen zijn die hem
van zijn eigen vallen doet opvangen
‘Stilte’ is, zoals de titel laat vermoeden, een belangrijk leidmotief in deze bundel. Soms wordt de uitgesproken stilte een meanderend pad, onder andere in het gedicht ‘STILTE’ zelf.
–
de stilte loopt te gapen
is vermoeid om hier te zijn
de stilte wil gaan slapen
wil dat hij verdwijnt
de leegte moet ik breken
met woorden oh zo zoet
de holheid zal ik wreken
al dat hij mij aandoet
je wangen zullen verwarmen
ik streel zo met mijn hand
over je zachte armen
kippenvel is op je huid belandt
als braille schreeuwen ze luid
woorden van hitsend vuur
onze liefde is weer thuis
de stilte was van korte duur
Bepaalde gedichten hebben daarenboven een hoog briefgehalte. Dat briefgehalte neemt toe naarmate de bundel vordert. Dit wordt bijvoorbeeld duidelijk in het gedicht ‘EEN LIEFDESBRIEF VOOR PARELS DIE BLIJVEN SCHUILEN IN HUN OESTER’.
De dichter speelt vaak met principes en legt die op de eigen leefwereld. Dit is origineel, vooral op het vlak van de beeldspraak. Zoals in ‘ONOMKEERBAARHEID’: ‘het heden en jij zijn sindsdien nooit meer gepaard gegaan / net zoals dat het verleden en ik voor altijd in jouw ogen / onafscheidelijk zullen zijn’. De taalstructuur laat ons hier nadenken. Het spel tussen jij en ik neemt verder ook verschillende lyrische en tegelijk interessante bochten, onder andere in ‘TWEEDELIGE EENHEID’.
Sommige vergelijkingen zijn soms wat verregaand, zoals in het gedicht ‘HIJ IS NET ZO DROMERIG ALS TED BUNDY’. Hier wordt de ander symbolisch vergeleken met een grote moordenaar. Op zich heeft deze lyrische overdrijving ook iets markant, verrassend.
‘STILLE SCHILDER’ is het laatste gedicht in de bundel. Hierin speelt de dichter met een slotsom die openingen biedt: ‘nu vind ik je bij mij / hier en niet daar / niet verward door hen of hun / niet geketend aan hem of haar’. Een treffend slot en het is tevens een samenvatting van deze bundel.
Rivqa Kriek bouwt in De uitgesproken stilte een leefwereld op die zowel kan schreeuwen, als terugplooien in een stilte. Dit spreekt aan door de sterke beelden. Vormelijk gaat de dichter soms op zoek, ze verruimt daarbij de blik.
____
Rivqa Kriek (2024). De uitgesproken stilte. Uitgeverij Leeuwenhof, 66 blz. € 20,00 ISBN 9789493155237
