‘Geef mij maar de geconcentreerde inhoud van het gedicht’
door Ellis van Atten
Joz Knoop (1957) woont zijn hele leven al in Rotterdam. Hij ontving diverse prijzen waaronder in 1997 de Dunya poëzieprijs. In 1990 ontwierp Joz een eigen dichtvorm, het jozzonet, een gedicht dat zich in zijn middelste regel spiegelt.
In 2013 kwam bij Uitgeverij De Muze een bundel uit onder de titel De driehoek is rond met daarin zijn gedichten en jozzonetten én illustraties van Hilde Zuurd. Eind mei 2023 verscheen de tweede druk van deze bundel.
In het voorjaar van 2021 verscheen op initiatief van Stichting De Zoek Naar Schittering een jozzonet op een gevel aan de Emelissedijk in Rotterdam Zuid (muurschildering: Ricardo van Zwol). In juni 2021 stelde Joz met kunstenaar Theo Huijgens een buitenexpositie rond de Fenix I loods in Rotterdam samen: werk van 100 combinaties van 100 dichters en 100 kunstenaars. De expositie werd in 2021 ook een onderdeel van Poetry International en in 19 december 2021 verscheen het boek 100 dichters / 100 kunstenaars.
De opvolger van De driehoek is rond met de titel Nøl, de waarde van ontbreken ligt al klaar, Joz zoekt naar een goede uitgever.
Naast poëzie maakt hij graag tekeningen. Die waren dit jaar op twee verschillende exposities te bewonderen. De tekeningen gaan vaak samen met één of meerdere gedichten van zijn hand.
foto © Theo Huijgens
Wanneer begon je met poëzie schrijven?
Wanneer ik begon met schrijven weet ik niet meer precies, maar ik houd september 1974 aan als begin daarvan, omdat ik toen in de les Nederlands in de gaten kreeg dat wat ik schreef poëzie bleek te zijn. Eyeopener was een gedicht van Cees Buddingh.
Heb je voorbeelden in de poëzie? Wie bewonder je?
Voorbeelden wil je volgen en ik ben niet zo volgzaam. Maar ik bewonder o.a. Patti Smith, Jim Morrison, Lucebert, Drs. P.
Schrijf je ook andere dingen dan poëzie?
Alleen als het zo uitkomt. Zo werd ik gevraagd om een Kerstverhaal voor de Kerstshow van Theater Islamunde in Rotterdam IJsselmonde te schrijven en tijdens de voorstelling voor te lezen. Dat was een leuke ervaring, maar een verhaal heeft wel veel woorden. Geef mij maar de geconcentreerde inhoud van een gedicht.
Twee muzikanten van de groep Sommerhus hebben mijn jozzonetten vertaald in het Engels en op muziek gezet. Die werden zo met terugwerkende kracht songteksten. Het is een dierbare samenwerking en we hebben ook samen opgetreden in huiskamers en theaters. Wie in Youtube ‘Joz Knoop Sommerhus’ googelt krijgt vijf clips van Jozzonetten gezongen door Sommerhus en vormgegeven door beeldende kunstenaars.
Waar haal je je inspiratie vandaan?
Vrijheid is voor mij van groot belang, ik heb altijd moeite om binnen een thema te blijven.
Ik heb al geschreven over een grote stinkbloem en diens groei vergeleken met mijn eigen liefdesleven en over de massamoorden op de eikenprocessievlinder. Ik schrijf ook graag naar aanleiding van beeldend werk, zowel van mijzelf als van anderen. Ook muziek kan mij inspireren. Ik koop graag muziek zonder tekst die ik bij het schrijven draai zodat ik de sfeer in mijn gedichten kan vangen. Andermans tekst leidt alleen maar af. Het kan klassieke muziek zijn maar ook elektronische muziek uit de pioniersperiode, ambient of jazz.
Wat zijn je dichterlijke hoogtepunten? Tot nu toe dan…
In 1997 won ik de Dunya Poëzieprijs met een gedicht dat ook in De Driehoek is rond is opgenomen. Ik doe niet vaak mee met wedstrijden, die zijn meer geschikt voor sporters. Maar het was toch wel leuk om die prijs te winnen, het is erkenning. Mijn hoogtepunt in voordrachten was de Troubadourtour in Spijkenisse, Zuidland en Heenvliet op 3 november 2024, waar ik in elke plaats 30 minuten mocht voordragen. Het publiek was na afloop enthousiast en ik verkocht bij de eerste twee optredens alle bundels die ik had meegenomen. Verder terug in de tijd waren de optredens rond Fort de Hel in Willemstad (N-Br) en de Mooiweerspelen in Delft mijn jaarhoogtepunten. Meer dan tien jaar werd ik elke keer doorgevraagd. O, en ik heb ooit de Slam van Amersfoort gewonnen en kwam zo in de Nationale Slamfinale terecht.
De Dam, Amsterdam, 4 mei 2010
–
Uiteindelijk hield iedereen zijn mond.
De slachtoffers zijn lang al zonder stem.
Hun nazaten staan hier dan stil verzameld.
Op ieders stembanden staat strak de rem.
–
Bij zoveel oorlogsdoden, zoveel rouwkost
door wraak en dan weer wraak en nog eens wraak.
The Last Post is het teken voor de lastpost.
Hij schreeuwt zijn hart eruit voor deze zaak.
–
Wij leerden zwijgen, wij, Hollandse leeuwen.
Voor wie dan ook, jong sneuvelen is wreed.
De oorlog is een bloedstroom door de eeuwen
–
met sterftegolven vol van menselijk leed.
We zouden met zijn allen moeten schreeuwen
wat die dag om 8 uur maar één man deed.
Ik las ook dat je mee hebt gedaan aan de Poëziebus, superleuk. Jammer dat het gestopt is. Ik had graag na corona een keer willen instappen.
Ja, dat was ik nog even vergeten. Ik heb in 2015, in 2017 en in 2019 in die bus gezeten, De eerste keer als deelnemer, de tweede keer als invallend deelnemer en de derde keer als propper. Ik moest steeds denken aan The Magical Mystery Tour van The Beatles. De organisatie was in handen van Irene Siekman, die een programma met vele dichters verzorgde in de verschillende steden die werden aangedaan. Als het weer komt zou ik zo weer instappen! Helaas is het gestopt omdat het vele werk op te weinig schouders rustte.
Je ontwikkelde zelf het jozzonet. Hecht je waarde aan een vaste vorm? Zo ja, welke vormen vind je ook fijn? Of schrijf je ook wel in een vrije vorm?
Mijn overtuiging is dat elk gedicht zijn eigen vorm vraagt. Ik begin elk gedicht weer van nul af. Ik schreef in de jaren negentig veel gebonden en rijmende gedichten naast de jozzonetten, maar later liet ik het rijmen los. Ongeremd doorrijmen gaat mij snel vervelen. Al heb ik zelf vroeger geëxperimenteerd met dwangrijm, bijvoorbeeld dwangmatig rijmen in een gedicht dat gaat over dwangmatig gokken. In de bundel Vingerafdrukken die in 1995 bij Uitgeverij Innocenti verscheen staat alleen rijmend werk.
Ik hecht niet aan vaste vorm, maar wel aan vorm. Teveel vorm kost inhoud. Vorm is een middel, nooit een doel. De beste poëzie is met vorm en inhoud in balans.
–
Denkend aan het landschap
dat als dood langs de rivier
van de oevers tot de polders
zo verlamd ligt stil te leven
dat ik twijfel of land stil ligt
of toch traag tegen de stroom
van het water in beweegt
daarbij laagjes aarde afstaat
als een voedend moederland.
Als ik in mijn vaderland
aan de oever zit en luier
met mijn voeten in het vocht
dat daar langs de zee opzoekt
en het land dat mij nu draagt
schijnbaar op zijn plek verankerd
niettemin lijkt te bewegen
voel ik dat de wereld draait
dat het weiland langs mij schuurt
en alleen het oog in mij
stilstaat in een kolk van cirkels
zonder start en zonder eind
van het leven voor dit land
vol met dagen, vol met nacht
en dat kabbelende water
dat maar daalt naar juist dat lot
waar de zee terecht op wacht.
Je draagt zelf vlot, vrolijk en toegankelijk voor. Schrijf je je gedichten ook echt voor de voordracht/voor de performance?
Het is meer dat ik schrijf voor een ander, ik richt me graag tot het publiek. Poëzie is voor mij communicatie. Eénrichtingsverkeer, dat dan weer wel. Ik wil het ze vertellen. Ritme is van belang, zodat het vlot voor te dragen is. De zinnen moeten lekker lopen.
Waar droom je nog van als gedichtenschrijver/performer?
Dromen mag altijd maar als er een uitkomt ben je jouw droom kwijt. Okay: een fijne uitgever die ook distribueert en lekker vaak voordragen, bijvoorbeeld in Paradiso of bij Poetry International.
Wil je nog iets kwijt?
Bijna alle titels van mijn bundels hebben een wiskundig principe in zich. Het jozzonet is ook een soort meetkundig spiegelen. Mijn spel draait om cijfers en letters, dat is een rode draad in mijn leven en dus ook in mijn poëzie. En wat ik ook kwijt wil: wat bundels van mijn tweede druk van De driehoek is rond. Ze zijn alleen te koop bij mijn optredens. Deze tweede en laatste druk is prachtig geïllustreerd door Hilde Zuurd, een kunstenaar uit Drenthe. Ik ben 29 mei te zien in de Haarlemse Dichtlijn en op 29 juni bij Gluren bij de Buren in Dordrecht, waar ik weer drie keer een half uur de tijd krijg. Wie interesse heeft volgt mijn Facebookpagina. Die houd ik strikt bij. En natuurlijk mijn website.
–
Mist
die mij
iemand brengt
als de nevel toch weer
optrekt. Dat zal lukken
als mijn eigen mistbank
optrekt. Dat zal lukken
als de nevel toch weer
iemand brengt
die mij
mist.
–