door Rogier de Jong
Op 18 juni werd via verschillende kanalen bekendgemaakt dat Lieke Marsman (*1990) de Constantijn Huygensprijs 2025 heeft ontvangen. Ik denk dat ik namens de hele redactie van Meander spreek als ik haar van harte gelukwens met deze bijzondere en welverdiende prestatie.
De jury motiveert haar besluit als volgt: ‘Het werk van Lieke Marsman laat zien hoe literatuur ons kan helpen een vorm te vinden om na te denken over het ondenkbare. Met haar werk over onder andere klimaat en ziekte, waarbij ze zowel het persoonlijke als het politiek-maatschappelijke nooit uit het oog verliest, is ze toonaangevend binnen de hedendaagse Nederlandse letteren. Ze durft met vorm te experimenteren en weet daarbij een groot, vaak opvallend jong publiek aan te spreken.’
De Constantijn Huygensprijs is een oeuvreprijs en ik kan me voorstellen dat Marsman gezien haar leeftijd verrast was dat deze bekroning aan haar toegekend werd. Die eer is voor zover ik weet eerder alleen aan Arnon Grunberg te beurt gevallen. Is een prijs op zo’n jonge leeftijd voorbarig? Naar mijn idee niet. Als het oeuvre de komende jaren uitgebreid wordt met even goed werk, is dat alleen maar een bevestiging van de bekroning.
Wat feiten over Lieke Marsman op een rijtje: haar eersteling was de dichtbundel Wat ik mijzelf graag voorhoud, zo lees ik op literatuurmuseum.nl. Meteen goed voor verschillende prijzen. Daarna kwamen De eerste letter en in 2017 haar debuutroman Het tegenovergestelde van een mens. Proza gelardeerd met poëzie en essays over klimaatverandering. Eveneens in 2017 kwam de verzamelbundel Man met hoed uit. En in 2018 onderzoekt De volgende scan duurt vijf minuten een ziek lichaam in een zieke wereld. Ik lees nog even verder: ‘In mijn mand (2021) behandelt de grootste thema’s die het menselijke bestaan kenmerken: de waarde van het leven en de plek van de dood in een mensenleven’. Begin 2024 verscheen haar boek Ter gelegenheid van poëzie en haar meest recente werk kwam begin dit jaar uit: Op een andere planeet kunnen ze me redden. Marsman was Dichter des Vaderlands van 2021 tot 2023.
Omdat dit een column is, wil ik niet alleen maar teksten van anderen oplepelen, maar ook iets persoonlijks toevoegen. Ik ontmoette Lieke Marsman in 2017 of 2018 toen ze het Kunstenfestival in mijn woonplaats Aardenburg opende. Vanaf de kansel in de Sint-Baafskerk riep ze het publiek op haar boeken te kopen en toen ze even later het godshuis verliet, sprak ik haar aan. Het was een koninklijke ontmoeting – kort en afstandelijk – maar ik kende mijn plaats als herintredende dichter en was blij dat ik het aangedurfd had haar aandacht te vragen.
Jaren later was er opnieuw kort contact via Messenger toen ik haar vroeg akkoord te gaan met de opname van het gedicht ‘De enige astronaut is Laika’ in een nieuwe poëzieroute waarin dichters die een band hebben met Aardenburg worden geëerd:
De enige astronaut is Laika
Ik snap niet waarom het niet langer mijn droom is
een astronaut te worden. Toen ik nog jonger was
kende ik alle sterren uit mijn hoofd en waar
aan de hemel ze stonden. Als ik nu mijn ogen sluit
loop ik dagen lang in vochtige straten verre tuinen
niet te weten waar ik heen ga of waar ik vandaan kwam.
ik stap op stenen slaap onder bomen en eet brood
op het schooldak, terwijl liefde de afstand is die nooit
dichtbij genoeg komt om me aan te raken.
In de ruimte daarentegen is het droeve altijd
aan de buitenkant, want het heeft geen tijd
binnen in je te zijn. Het moet lichtjaren maken,
kometen bezoeken en Volans, de vliegende vis,
leren zwemmen in vacuüm. Er is niemand.
Dat betekent: wie er is,
zal je horen.
En wil je weer thuiszijn, dan ben je er al: open de deur
van je shuttle. Terwijl je eet in de stilte van zoemende motoren,
omringd door het stof van de maan, kun je ondersteboven
gaan slapen, terwijl de liefde ieder moment opnieuw
wordt geboren:
overal, als een oneindig heelal
van mogelijkheden.
© Lieke Marsman
Uit Man met hoed, Uitgeverij Pluim, 2022
Liefde als afstand die nooit dichtbij genoeg komt om je aan te raken. Dat is een verdrietig zinnetje, maar oké – het is poëzie, geen hartenkreet, al kan een hartenkreet wel model gestaan hebben voor de geestelijke en erudiete eenzaamheid die uit de versregel spreekt. En voor de ruimte als verlossend serum, een thema dat vaker in Marsmans werk opduikt: van openheid in je hoofd tot onbevooroordeelde contacten en het openstaan voor nieuwe werelden, planeten en controversiële inzichten. Alles beter dan de beknelling van het ingesnoerde denken op een aarde die in veel opzichten nog steeds een pannenkoek is.
Geconfronteerd met ziekte en sterfelijkheid veranderde – zo schrijft haar uitgever – Marsmans wereldbeeld. De symboliek werd concreter en leidde tot belangstelling voor God, ufo’s, kwantummechanica en christelijke denkers. Haar jongste boek Op een andere planeet kunnen ze me redden is ‘een filosofische trip tot in de diepten van de menselijke geest, afgewisseld met dagboekfragmenten die beschrijven hoe de dood haar op de hielen zit. Uiteindelijk staat het idee centraal dat doodgaan met hoop, hoe vergezocht en onrealistisch ook, nog altijd beter is dan hopeloze berusting’.
Autobiografie dus. Filosofie. Poëzie. Proza. Een rijke schakering aan letterkundige genres die jeugdige drang en experimenteerdrift verraden en een vastberadenheid om niet berustend die goede nacht in te gaan. Om hoop te zegenen en te tieren tegen het afnemende licht. Deze man neemt zijn hoed af en steekt een kaars aan.
Credits: