De kleur van verstaan
door Joop Leibbrand
Jeanine Hoedemakers (Rosmalen, 1954) publiceerde sinds 1985 acht dichtbundels, waarvan de eerste zeven bij uitgeverij De Beuk in Amsterdam. De titels van haar eerste twee bundels, Onzichtbare tastbaarheid en Het meer van minder, verraden min of meer de inzet van haar dichterschap en vooral hoe zij zich daarin de laatste jaren profileert.
In 2007 maakte Max Verhart van Marginale uitgeverij ‘t schrijverke van de haiku- en senryubundel Sierlijk vallen een heel bijzondere uitgave (genomineerd voor de Publieksprijs der Brabantse Letteren 2009) en onlangs verscheen, ook mooi uitgevoerd, bij Uitgeverij Vliedorp Pauwenveren en judaspenning, de tweede bundel in het zelfde genre. Het boekje werd fraai geïllustreerd met tekeningen van grafisch vormgever en kunstschilder Jan van Woensel.
In een Meanderinterview met Yvonne Broekmans verklaarde Hoedemakers nog niet zo heel lang geleden dat ultrakorte vormen als haiku en senryu en de vrije vorm beide hun eigen aantrekkelijkheid voor haar hebben: ‘De vrije vorm omdat ik dan de ruimte heb om met taal te spelen en de vrijheid om te schrijven wat, hoe en waarover ik wil. De korte vorm omdat ik er ook een liefhebber van ben om met weinig woorden veel te zeggen. Soms vind ik het fijn om me over te geven aan bepaalde regels. Houvast geeft rust.’
Het opvallende van Pauwenveren en judaspenning is nu, dat Hoedemakers er beide vormen in combineert. Ze koos er namelijk voor om de 171 haiku’s en senryu’s (het soms vage onderscheid is de centraalstelling van de natuur of de mens) onder te brengen in reeksen (het zijn er 29) die voorzien zijn van een overkoepelende titel, waardoor je bijna gedwongen wordt een bladzijde in ieder geval ook als een samenhangend gedicht te lezen. Bij een flink aantal ‘gedichten’ gaat dat moeiteloos, zoals in het persoonlijke Wat ik doen kan.
Wat ik doen kan
soms de verzuchting
wat te doen bij jullie graf
anders dan leven
dat ik best blij ben
prevel ik en dat het
vooralsnog is
dit is wat ik kan doen
wat onkruid verwijderen
de steen schoonvegen
bevroren gemoed
bij het graf van mijn ouders
een kleine sneeuwpop
Er staan drie treffende senryu’s, die – en dat is hét criterium – volledig op eigen benen kunnen staan, niets buitentekstueels nodig hebben, door het verband waarin ze staan meerwaarde krijgen, en een ‘strofe’, de tweede, die alleen maar nodig is om het geheel samenhang te verlenen, maar die niet op zichzelf kan staan.
Het gebeurt vaak in de bundel en zal een duidelijke keuze van Hoedemakers geweest zijn, waarbij ze ten faveure van wat zij wint, voor lief neemt wat ze verliest.
Het verlies is mijns inziens te groot in de reeks Uitgestoken handen, die ze laat uitlopen op een soort betoog waarin ter wille van de redenering deze achtereenvolgende strofen voorkomen: ‘maar bij wie dan/ klop ik de kruimels/van de schoot// waar sta ik op/ om opwinding in/ banen te leiden// ben ik dan niet/ zelf de conducteur/ van deze reis// deze kleine/ reis, van a naar z/ en weer terug’. Met de beste wil van de wereld kun je hier geen zelfstandige gedichten in zien, en zo zullen ze dan ook wel niet bedoeld zijn. Evenzo in het overigens geslaagde ‘gedicht’ Gezellige avond waarin de strofen door beginwoorden als ‘alsof’, ‘hoe’ en ‘omdat’ sterk verbonden zijn. Niets op tegen, maar noem het dan ook niet een bundel ‘die enkel haiku en senryu bevat’, zoals het achterplat beweert!
Het moet gezegd dat er net als in Wat ik doen kan vaker sprake is van winst, zoals in Durske, Het blad in mij, Vrijmarkt en Vandaag zijn we vrienden, met mooie haiku’s als
al die gevoelens
was ik een boom in de herfst
ik liet ze varen
de vergelijking
van herfstblad met herfstwoord
die kleur van verstaan
In feite beproeft Jeanine Hoedemakers in deze bundel een nieuw tussengenre. Ze doet dat, een enkele uitzondering daargelaten, met veel succes. In ieder geval bewijst zij zich als een dichteres die het verdient meer aandacht te krijgen dan haar tot dusverre ten deel viel. Zij is zeker geen marginale dichteres.
***
Bundel bestellen: jeaninehoedemakers@home.nl
