In volle harmonie
door Joop Leibbrand
Het cd-boek Totaal Loss is het tweede deel in de muziek-poëzietrilogie van componist en multimediadesigner Louis Gauthier. Eerder maakte hij met Gerrit Komrij Dansen op spijkers en het is de bedoeling dat met gedichten van Arnon Grunberg het project wordt afgesloten.
Voor dit deel werkte Gauthier samen met Jules Deelder.
De combinatie muziek en poëzie is natuurlijk geen ongebruikelijke. Gedichten worden vaak op muziek gezet en dat kan heel goed uitpakken, zowel in de klassieke muziek als in het lichtere genre, tot het cabaret aan toe. De voorbeelden zijn legio. Maar hoe beter het resultaat is, hoe populairder de verklanking wordt, hoe minder het gedicht nog ‘gedicht’ is. Het is lied geworden en daarmee iets van zichzelf kwijt.
Er zijn ook dichters die de voordracht van hun gedichten alleen door muziek laten omlijsten: er klinkt een introotje, de dichter leest, piano of sax laten zich af en toe nog bescheiden horen en zorgen voor een slotakkoord. Het zou wat toevoegen, maar in de meeste gevallen is het voornamelijk overbodig, vooral als het amateuristisch wordt uitgevoerd.
Gauthier pakt het in samenspraak met de dichters anders aan door het geheel als het ware tot een kunstprodukt te promoveren. Dat blijkt uit het cd-boekje dat een fraai stukje artwork is met een qua afbeeldingen en typografie opvallend design. Maar belangrijker is hoe de cd is uitgevoerd en hoe muziek en gedichten matchen.
In de eerste plaats is daar natuurlijk de stem van de dichter. Er zijn meer dichters verbonden met hun eigen karakteristieke stemgeluid – Johnny van Doorn, Harry ter Balkt, Gerrit Kouwenaar, Gerrit Komrij om er maar een paar te noemen – maar zeker ook Deelder met zijn eigenzinnige manier van lezen: quasi geroutineerd, onverschillig haast, met onvervalst Rotterdam accent en in een staccato ritme dat de tekst erin hamert.
Misschien kwam Gauthier wel op het idee Deelder te vragen vanwege dit gedicht:
Goddank
Soms zittend voor m’n platenkast
hoor ik alle platen uit die kast
tegelijk tot klinken gebracht
Dan is het of het paradijs plots
stil boven de aarde hangt
en ik in een flits van deze
gene wereld binnenval en één on-
deelbaar monument het On-
verklankbare in mij wordt verklankt
[…]
Rond de voordracht van Deelder heeft Gauthier muziek gecomponeerd waarop je als leek diverse kwalificaties kunt loslaten: gedurfd, modern, een mix van experimentele pop-, rock- en jazzklanken. In NRC Next sprak Bram van Dijk zelfs van een psychedelische mengelmoes. Al is het dan niet symfonisch, kakofonisch is het zeker niet, want ook oren die meer gewend zijn aan Mahler, moeten zich gewonnen geven. Er is een grote diversiteit aan geluid, maar het geheel is opvallend harmonieus en hoewel de muziek domineert, is het zeker niet zo dat de tekst verdrongen wordt. Het is knap gedaan, het onverklankbare wordt wel degelijk verklankt.
Elf gedichten brengt het cd-boek, waaronder klassiekers als ‘Spartageest’ (‘Als Spartaan zijn wij geboren/ Als Spartanen sterven wij’), Op de Balkan (‘Waar ‘t bloed/ Kruipt waar ‘t/ Niet gaan kan’), Voor Ari (‘De mensen zijn goed/ De mensen zijn slecht// Maar ze gaan allen/ dezelfde weg’) en ‘Vader op zoon’:
Vader op zoon
We liepen door de duinen
Het was een uur of vier
We zagen de ochtend gloren
We waren verschrikkelijk hier
Er werd geen woord gesproken
De stilte was genoeg
We werden opnieuw geboren
We waren in korte broek
M’n vader en ik en m’n vader
We wisten méér dan ooit
dat wij dezelfde waren
en die verandert nooit.
Een klein half uur duurt de cd. Niet alleen verveelt hij geen moment, hij wordt zelfs na een aantal keren beluisteren beter. En er zijn twee extraatjes. De eerste is dat saxofonisten Hans Dulfer en Benjamin Herman ieder aan een nummer meewerken. Het tweede is de verrassing aan het eind. Na een pauze van bijna anderhalve minuut wordt de stilte ineens verbroken en performt Deelder in een tweegesprek met zichzelf een gedicht dat de steeds herhaalde vraag stelt ‘Was jij er al toen Willem doodbleef?’ Alleen de stem van Deelder, verder geen geluid. Het werkt als een soort katharsis.
Niet te snel uitzetten dus!
***
Jules Deelder (1944) is sinds 1963 schrijver, dichter en performer. Hij kreeg de Anna Blaman Prijs, de Tollens-prijs en werd door de stad Rotterdam geëerd met de Wolfert van Borselepenning. Als dichter publiceerde hij o.a. Dag en nacht geopend (1970), Sturm und Drang (1980), Portret van Olivia de Havilland (1985), Interbellum (1987), N.V. Verga (2001), Zonder dollen (2004), Vrijwel alle gedichten (2004) en Ruisch (2011).
Louis Gauthier (1981) studeerde Film- en televisiewetenschap aan de Universiteit Utrecht en is creatief producent, componist, multi-instrumentalist en multimediadesigner. Hij produceerde met Spinvis en Ingmar Heytze de cd Verder Kijken en maakte in 2009 in samenwerking met Gerrit Komrij het cd-boek Dansen op spijkers.
