De grondstof van onze illusies
door Levity Peters
De bundel Grondstof van Niels Hav begint met het programmatische gedicht ‘Volwassen worden’. Dat het niet over het bereiken van de leeftijd van 21 jaar gaat, wordt in de eerste strofe al duidelijk:
vriendelijk groeten
en dan toch je werktuigen pakken
om de dingen gedaan te krijgen,
de wc-pot schoonmaken.
Het wordt op een manier gebracht, alsof we vertrouwd mijn met zijn wijze van denken en leven; we groeten onze depressies als vertrouwde metgezellen, en gaan de boel schoonmaken. Of je het leuk vindt of niet, het moet gebeuren, dus basta.
Jij loopt naar de bakker;
leest de boodschappenlijstjes
die anderen hebben verloren –
misschien dat op die manier
Hij zich meedeelt.
De Hij die zich mee zou kunnen delen, kan alleen maar De Schepper zijn, voor gelovigen de oorzaak en het doel van ons verblijf op aarde. De dichter zoekt naar de zin van zijn bestaan, en leest de boodschappenlijstjes als mogelijke tekens van Zijn aanwezigheid.
De dagelijkse afwas doen.
Morgen staat hij er weer.
Ogenschijnlijk geen teken van Zijn aanwezigheid.
Maar dan komt de slotstrofe:
Alleen thuis met je onwrikbare
nederlagen. Het hart trekt zich samen.
Achter elk woord grijnst
een illusie. Kijk God in de ogen,
vriend!
Deze soort van geloof staat erg ver af van het Halleluja-geloof van het evangelische Christendom. Hier geen blijdschap omdat de Heer is opgestaan, geen geruststellende boodschap van het verlost van zonden zijn. Deze dichter getuigt van een dieper geloof in de zin van het bestaan, in de betekenis van alles waar hij mee leeft; van het boenen van de wc-pot en de afwas, tot de eenzaamheid waarin hij geconfronteerd wordt met zijn mislukkingen. Het zijn voor hem stuk voor stuk mogelijkheden om God in de ogen te zien. Alleen in aanvaarding van zijn lot, als specifiek het zijne, kan hij vrijheid vinden. Alleen door de illusie als illusie te zien: als sluier over de werkelijkheid.
Het staat er allemaal zo laconiek! Het lijkt op een innerlijke monoloog, maar tezelfdertijd spreekt hij de lezer aan. De somberheid van het gedicht staat de humor niet in de weg. God en de wc-pot gaan conflictloos samen.
Deze poëzie is een achteloos heldhaftige poging om de scheiding tussen zichzelf en de wereld op te heffen, maar het feit dat hij zingeving zoekt maakt hem niet superieur, en zijn leven niet minder banaal.
Antwoord schuldig
De schoonheid van de ochtend eind augustus,
Haydn op de radio.
Alleen in het flonkerende licht
met de simpele feiten.
Ik had alles anders moeten doen,
dat is gemakkelijk in te zien.
In de regel liep ik uit de pas,
in beslag genomen door de meest triviale bezigheden,
gevangen in banale economische zorgen
of geëxalteerd over het bestaan zelf.
Zo heb ik de tijd gebruikt,
mijn tijd op Aarde,
op jacht naar het koopje van de week, fietsen repareren,
de krant lezen, over politiek discussiëren, televisie kijken
of voetballen. Een fiasco
in alle disciplines.
Vaak verzuimde ik nuttigere dingen
door over het raadselachtige te piekeren,
in de hoop een gedachte te vangen
of de juiste formulering in zijn vlucht.
Voerde ik oorlog met mijzelf?
De waarheid onder ogen zien
is net zo onverdraaglijk als staren
in de zon. Echte dwaasheid
lijkt de norm.
Waarom bijvoorbeeld schrijft hij ‘Aarde’ met een hoofdletter?
Bertolt Brecht maakte in zijn beroemde gedicht ‘Aan hen die na ons komen’ gebruik van dezelfde Bijbelse connotatie:
Die mij op aarde toegemeten was.
Bij beiden ligt de nadruk op de aarde. Daar ligt de betekenis van ons bestaan.
Daar is het leven dat wij zouden moeten verbeteren, een opdracht waarin wij niet anders kunnen dan teleurstellen:
Argumenten
Kan de wereld verbeterd worden? Eerst moeten we
de menselijke natuur veranderen. Er is reden tot pessimisme.
Het kwaad triomfeert en de haat treedt op gekleed
in religie of het nieuwste politieke uniform.
Maar het is nog moeilijker het idee op te geven en
genoegen te nemen met de wereld zoals hij is. Dan moeten we
de droom loslaten dat onze nakomelingen
een gelukkiger toekomst tegemoet gaan. De genetische erfenis.
En niemand van ons wil immers de verwachtingen van zijn
kinderen vernietigen, hoewel we ons schamen voor onze eigen
verwarring en onwetendheid. Blijdschap is zo’n kwetsbare
grondstof, en fysiek geluk is geen misdaad.
Toegegeven; ik tast in het donker. Hier ontbreken
een aantal woorden die er werkelijk toe doen. Concrete
voorstellen of een solide stelling als vaste grond.
Ik kan geen houdbare argumenten bieden.
Maar ik sluit me aan bij de naïevelingen die doorploeteren
en het onmogelijke willen.
Ik heb weleens horen beweren dat streven naar het onmogelijke de chronische ziekte van de mensheid is. Maar we kunnen niet zonder dit soort idealisten, die tegen beter weten in proberen om iets van hun gedrevenheid over te brengen, zelfs in de poëzie. Wat Niels Hav doet in zijn gedichten, is aandacht geven aan de simpele zaken waar we doorgaans aan voorbij gaan: hoe leid je je leven? Met welk doel?
De ziel dans in haar wieg
Als het waar is dat de ziel
oud geboren wordt
en tijdens het leven jonger wordt,
dan zijn jij en ik zowel ouder
als jonger dan elkaar.
Zo’n fusie is gevaarlijk.
Laten we eerlijk zijn: elke dag
leven we samen met het Lot,
net als mensen die in een delta wonen
doorstroomd door eb en vloed.
Zij zijn vertrouwd met de maan;
wij wonen erop.
Het hart slaat vrij; de ziel
danst in haar wieg.
We leven als mensen die rekening moeten houden met de wetmatigheden van het lot. Tezelfdertijd zijn wij nauw verbonden met de oorzaken, zonder dat wij dat in de gaten hebben. Tijdens ons leven groeien we dichter naar onze natuur toe; de laagjes opvoeding worden dunner, we worden, als alles goed gaat, vrijer. Het risico bestaat in de ongelijkheid van het tempo waarin we ons ontwikkelen. Dat is het gevaar van de fusie die een liefdesrelatie is.
Maar toch: Het hart slaat vrij; de ziel/ danst in haar wieg. Het hart danst in de geborgenheid die een ander je kan geven. Daar vind je de onschuld, de onbevangenheid, het vertrouwen, waar liefde je naartoe laat groeien. Dat is, vrij vertaald, de inhoud van dit gedicht.
Niels Hav (1949) schrijft op een manier die iedereen die lezen wil, kan volgen, maar met zoveel raffinement dat je zijn gedichten kunt blijven lezen; telkens duiken er nieuwe gezichtspunten op, die je met telkens hetzelfde verhaal steeds opnieuw weten te verrassen. Wat een verademing, om tussen al het gefröbel met woorden dat óók wel poëzie genoemd wordt, een dichter te ontmoeten die echt iets te vertellen heeft.
Je vergeet dat dit vertaalde poëzie is. Complimenten dus voor Jan Baptist.
Eenmaal slechts had ik het gevoel van ‘jammer’, namelijk waar hij het woord ‘fornuft’ vertaalt met ‘verstand’ (in: ‘Axioma’) Het ouderwetse woord ‘vernuft’ was vernuftiger geweest.
Opmontering
Is het geen opbeurende gedachte
dat over een paar decennia ook wij
en dit hele verlummelde tijdperk
met zijn geretardeerde presidenten,
versleten argumenten,
aanhalige tv-presentatoren, slome journalisten
en het kepitalustische jubelkoor
verdwenen zullen zijn? Voor altijd!
Wij verdwijnen.
Zij verdwijnen.
Ik verdwijn.
Jij verdwijnt.
Alles verdwijnt.
Hoera!
Kepitalustische?
Juist.
***
Grondstof is de vertaling van Grundstof, 2004.
In 2009 verscheen Als ik blind word (1995)
Bundels bestellen via www.janbaptist.nl
