Voor ik mij nablijf
door Joop Leibbrand
Dichters doen dat graag, gedichten schrijven bij schilderijen, bij beeldend werk, bij foto’s; het geeft vanwege de concreetheid een zeker houvast, leidt de inspiratie, is een betrouwbare manier om de werkelijkheid te evoceren.
De beste gedichten verdiepen het zicht op de bron maar zingen zich er gelijkertijd los van, verbeelden niet alleen het beeld maar als het ware ook zichzelf en dat gaat het beste als het kunstwerk dat aan de basis lag iconisch is. De bekende bloemlezingen van Tom van Deel (Ik heb het Rood van ‘t Joodse Bruidje lief) en Anton Korteweg (Een engel zingend achter een pilaar) geven er tal van voorbeelden van.
De foto’s van Mariet Lems die Margreet Schouwenaar als uitgangspunt voor haar gedichten nam, hebben in zekere zin die iconische waarde. Lems fotografeert sinds lange tijd op het Ierse platteland leegstaande huizen en dan met name de vervallen interieurs en al datgene wat de laatste bewoners ooit aan allerlei meubilair, gebruiksvoorwerpen, wandversiering, zelfs persoonlijke brieven en foto’s achterlieten, stille getuigen van vergeten levens, zoals zij het noemt. In een enkel huis komt zij jaar na jaar terug om er het voortschrijdende verval vast te leggen. Iedere foto, door compositie en kleurgebruik sterk denkend aan impressionistische schilderijen, is zo een document humain op zich: een portret van wat van het menselijk bestaan resteert als de mens zelf daaruit weg is. Op iedere bladzijde ademen de foto’s het illusieloze resultaat van het verstrijken van de tijd: alles is verliezen, vervagen, vergeten worden.
Geen wonder dat een medidatieve, sterk op tijdbeleving en zingeving georiënteerde dichteres als Margreet Schouwenaar door Lems’ foto’s geprikkeld werd en het initiatief nam voor een samenwerkingsproject. Lems leverde 150 foto’s, Schouwenaar koos er zestien, schreef er gedichten bij en die zijn bijzonder goed gelukt. Ze hebben niets geforceerds, er wordt niet te nadrukkelijk uitgelegd of verbeeld, noch wil het gedicht zich al te nadrukkelijk losmaken van de voorstelling die het uitgangspunt vormt. In zijn hang naar zelfstandigheid verloochent het gedicht de foto niet. Integendeel, iedere nieuwe lezing laat je terugkeren naar het beeld. Vanuit ‘Het gedicht wil weten’ naar deze totaal verruïneerde canapé bijvoorbeeld.
foto aan de eeuwigheid en
enkele ogen vergeven. Zo lang
duurt vergeten, zo kort altijd.
Daartussen verstrijkt een gedicht
dat wil weten.
Er valt in deze bundel ongelooflijk veel te beleven. En minstens zoveel als er te zien is, valt er te overdenken in deze bijna lijfelijke ervaring van verval. Een van de mooiste gedichten stelt tijd en dichterschap in hun onderlinge afhankelijkheid centraal:
DE TIJD DOET
De tijd doet met de ketel wat
de tijd doet met de tijd. Hij
schenkt verhalen, deukt de mare,
slaat de luister uit het ding tot
de stilte in de nagalm klinkt,
het stof van woorden daalt,
het gruis van gedachten kruimelt;
iemand een stoel aanschuift en
luistert en er niets te horen is
dan het zingen van herinnering.
Zoals woorden verflauwen,
slijten, het vuur verliezen,
van niets ruisen, zich achteraf
onder een tafel bezinnen.
Dat wachtend luisteren nu
van seizoen op seizoen, van slag
tot dag waarop oude woorden
als amper en aleer verstommen,
ketels dof uitslaan, uit hun doen
versteld. Zo stil wil ik worden
voor ik mij nablijf.
Zelden las ik een bundel waarin de combinatie tekst – beeldend werk zo’n eenheid vormt, als dat in Verlies van lief het geval is. Lems en Schouwenaar overtuigen volstrekt. Dat de bundel door uitgever Gerrit Westerveld bijzonder fraai vormgegeven is, draagt daar zeker nog aan bij. De oplage telt 300 genummerde en gesigneerde exemplaren. Poëzieliefhebbers zouden zich de kans niet mogen laten ontgaan een exemplaar te bemachtigen.
***
Margreet Schouwenaar (1955) is dichter en kinderboekenschrijfster. Sinds 2009 is zij stadsdichter van Alkmaar. Verlies van Lief is haar tiende dichtbundel. Mariet Lems (1946) is dichter en tekstschrijver en was werkzaam in de wereld van de kunst- en cultuureducatie.
De bundel is te bestellen via deze link.
